Obszerne studium Janusza Dargacza poświęcone jest powstawaniu pierwszych kąpielisk morskich w okolicach Gdańska, co miało miejsce w pierwszej połowie XIX wieku.
„W okolicach Gdańska do połowy XIX wieku powstały cztery [Sopot, Brzeźno, Westerplatte oraz Wisłoujście] zakłady kąpielowe. W pozostałych miejscowościach nadmorskich, nawet jeśli pojawiali się tam w niewielkiej liczbie goście kąpielowi, ruch turystyczny był na tyle ograniczony, że nie zostały w nich uruchomione przedsiębiorstwa kąpielowe z prawdziwego zdarzenia. (…) Dopiero pod sam koniec stulecia nastąpił szybki rozwój funkcji kąpieliskowych pozostałych nadmorskich miejscowości. Do tego grona dołączyły wówczas m.in. Stogi, Jelitkowo, Orłowo oraz Hel, jeszcze później zaś – w początkach XX w. – Sobieszewo i Gdynia”. Dlatego „uzasadnione jest skoncentrowanie się na dziejach owych czterech najstarszych, ale i bezspornie największych kąpielisk. Poza Sopotem, Brzeźnem, Westerplatte oraz Wisłoujściem pozostałe nadmorskie miejscowości (Jelitkowo, Stogi) miały niewielkie znaczenie, jakkolwiek nie zostały całkowicie pominięte, poświęcono im odpowiednio mniej uwagi”.
„Ramy czasowe opracowania obejmują zasadniczo okres od ok. 1800 r. po lata 70. XIX w. Cezurę początkową wyznaczają potwierdzone źródłowo założenia zorganizowanych kąpielisk morskich w okolicach Gdańska”.
***
Janusz Dargacz „Od Sopotu po Stogi. Początki kąpielisk morskich w okolicach Gdańska (1800-1870)”, Muzeum Gdańska, Gdańsk 2020.
Spis treści: Wstęp; Rozdział 1. Początki kąpielisk morskich w Europie: Rozwój balneologii w nowożytnej Europie, Kąpieliska angielskie i ich wpływ na kształtowanie się mody (Propagatorzy, Powstanie i rozwój angielskich kąpielisk w XVIII w., Infrastruktura), Początki kąpielisk morskich w krajach niemieckich (Rola publicystyki, Doberan-Heiligendamm – pierwsze kąpielisko niemieckie, Inne kąpieliska); Rozdział 2. Początki kąpielisk gdańskich na przełomie XVIII i XIX wieku: Pierwsze miejsca kąpielowe w okolicach Gdańska, Próby założenia państwowego kąpieliska morskiego w latach 1800-1803 (Wybór miejsca, Koncepcja doktora Ephraima Philippa Blecha z 1800 r., Projekty architektoniczne Carla Samuela Helda i szacunki kosztów, Negocjacje z właścicielem Jelitkowa, Działania gdańskich urzędników do końca 1801 r., Koncepcja kamery w Kwidzynie z 1802 r., Fiasko projektu), Pierwszy prywatny zakład kąpielowy w Brzeźnie w latach 1803-ok. 1806, Miejski zakład kąpielowy w Brzeźnie w okresie napoleońskim 1810-1813; Rozdział 3. Powstanie i rozwój kąpieliska w Sopocie do lat 70. XIX wieku: Sopot jako miejsce kąpielowe w latach 1814-1822, Zakład kąpielowy Jeana George’a Haffnera w latach 1823-1830 (Postać Jeana George’a Haffnera, Powstanie zakładu w 1823 r., Infrastruktura, Sytuacja finansowa), Kryzys kąpieliska po śmierci Haffnera (1830 r.). Regulacja kwestii własnościowych, Rozbudowa infrastruktury kąpielowej po 1830 r. (Salon kuracyjny, Dom kąpieli ciepłych, Łazienki damskie i męskie, Molo), Zagospodarowanie terenów zielonych, Sprawy prawno-organizacyjne (Taksa kuracyjna i Kasa Kąpielowa, Komitet Kąpielowy, Lekarz kąpielowy), Goście (Frekwencja i kierunki napływu kuracjuszy, Słynni goście, Polscy letnicy), Dojazd do Sopotu, Życie kulturalne i rozrywki kuracjuszy; Rozdział 4. Mniejsze kąpieliska podgdańskie w latach 1814-1870: Brzeźno (Zakład Friedricha Bladaua z lat 1822-1831, Kąpielisko w latach 1831-1832, Zakład Wilhelma Pistoriusa od roku 1833), Westerplatte, Wisłoujście, Jelitkowo, Stogi; Zakończenie.
