„Interesują mnie – pisze Barbara Weżgowiec we wstępie do swojej pracy – zagadnienia związane z tworzeniem opowieści o miejscach, które wyrastają z tęsknoty za utraconym miejscem bądź wynikają z potrzeby oswojenia i tworzenia swojego »nowego« miejsca w przestrzeni”. Kierując się takimi zainteresowaniami, autorka dokonuje analizy związków twórczości Stefana Chwina z Gdańskiem, „pokazuje jeden ze sposobów »instrukcji obsługi« miasta jako tekstu kultury opowiadanego przez pisarza”.
W konkluzji swoich wielowątkowych rozważań Barbara Weżgowiec zauważa, że „Gdańsk w powieściach Chwina jest poddawany rozmaitym zabiegom: bywa jednym z (głównych) bohaterów powieści (»Hanemann«, »Krótka historia pewnego żartu«, po części także »Esther«), będąc obiektem zainteresowania powieściowych bohaterów/narratorów, przemierzających miasto, oglądających je i poznających jego specyfikę, tożsamość, poszukujących śladów dawnego Danzig i zderzających to, co poniemieckie, z tym, co nowe, powojenne polskie. Owo (roz)poznawane czy też rozpoznane miasto poddawane jest literackim przetworzeniem: pisarz, zgodnie z konwencją powieści, między miejsca realnie istniejące wstawia także domy nienależące do świata realnego. W następnych utworach Gdańsk jest nie tyle przedmiotem zainteresowania bohaterów, ile przede wszystkim scenerią, w którą autor wpisuje powieściowe wydarzenia (»Złoty pelikan«, »Dolina Radości«, »Panna Ferbelin«, częściowo także »Srebrzysko«). Przesuwa tym samym akcent z miejsca na to, co dotyczy sfery duchowej. Przedstawione tutaj miasto przyjmuje formę szkicu, konturu, zarysu, nabiera znaczenia symbolicznego. Gdańsk jako miasto rozpoznane, oswojone, a także świadomie wybrane przez pisarza na miasto swojego życia i twórczych kreacji pozwala mu zadawać istotne pytania dotyczące współczesnego człowieka i świata”.
Autorka wskazuje, że Stefan Chwin jest pisarzem, którego fascynuje „otaczający świat, stąd pieczołowita, często niemal faktograficzna drobiazgowość opisu dążącego do oddania atmosfery zdarzeń w świecie przedstawionym jego utworów. Świat miasta, gdańskiej przestrzeni, los tego miejsca i wypełniających tę przestrzeń przedmiotów bywa sprzężony z losem bohaterów, pozwala na ukazywanie analogii między istnieniem owego miasta i życiem człowieka. Miasto, jego kultura, szczególnie ta dawniejsza, odkrywana przez młodych bohaterów, fascynuje i przyciąga swym pięknem, bywa, że poraża swą obcością, a jednocześnie jest (lub może się stać) bliska bohaterom. Narracja o Gdańsku w omawianej prozie to swoista opowieść o materii i duszy miasta. Nie jest to przy tym opis rzeczywisty, dokument, ale właśnie epicka opowieść, literacka kreacja, stąd mowa o (literackim) Gdańsku Chwina”.
***
Barbara Weżgowiec „Pisarz i miasto. Gdańsk w prozie Stefana Chwina”, Wydawnictwo Księgarnia Akademicka; Kraków 2019.
Spis treści: Wstęp, Podziękowania, Wykaz skrótów stosowanych w tekście odnoszących się do poszczególnych utworów Stefana Chwina; Pisarz – 1. Stefan Chwin: twórczość – recepcja – kontekst, 1.1. Źródła twórczości: gdańskie dzieciństwo i związki z Uniwersytetem, 1.2. Chwin – (powieścio)pisarz, 1.3. Chwin – kontekst: Gdańsk jako miejsce autobiograficzne; Miasto – 1. Dlaczego Gdańsk?, Rys historyczny, Nazwa, 2. Gdańsk – między mitami, 2.1. W stronę niemieckości, 2.2. W stronę polskości, 2.3. W stronę wielokulturowości, 2.4. Gdańsk literacki /„gdańskopisanie”; Gdańsk według Chwina Miejsca – 1. Przestrzeń i miejsce, 2. Miasto – tekst kultury / polifonia miejsc / palimpsest, 2.1. Cechy miasta Genius loci, 2.2. Miasto w historii / historia miasta ; 2.3. Miasto jako przedmiot zainteresowania humanistyki – między socjologią a antropologią miasta, czyli w stronę geopoetyki, Miasto palimpsest, 2.4. Miasto i literatura, 2.5. Miasto – podsumowanie, 3. Gdańskie miejsca w prozie Stefana Chwina, 3.1. Gdańsk jako miasto-palimpsest, 3.2. Miasto-bohater, 3.3. Gdańsk jako miasto dzieciństwa, 3.3.1. Dolina Radości, 3.3.2. Centrum vs. Peryferie, 3.3.3. W stronę Oliwy, Katedra, 3.4. Między Danzig a Gdańskiem: miasto, które „się dzieje”, 3.4.1. (Po)niemieckie ślady (dom, cmentarze, ogrody), Dom, Cmentarze, Ogrody, 3.4.2. Miasto podnoszące się z ruin: w stronę historycznego centrum, 3.4.3. W stronę polskości („nowa” Oliwa, nazwy), „Nowa” Oliwa, Nazwy, 3.4.4. Ślady Wilna, 3.5. Między realnym a wyobrażonym, 3.6. Miasto-tło/symbol, 3.6.1. Mit miasta nowoczesnego, 3.6.2. Między „siedliskiem zła” a miastem-uniwersum, 3.6.3. Mit miasta szczęśliwego, 4. Miejsca – podsumowanie; Reczy – 1. Rzeczy w kulturze, Relacja człowiek-rzecz, Rzeczy we współczesnej humanistyce (w stronę antropologii rzeczy), 2. Rzeczy w literaturze, 3. Rzeczy w prozie Chwina, Archeologia rzeczy, 3.1. Znaki czasu / rzeczy historyczne (palimpsest), 3.1.1. W stronę biografii rzeczy, 3.1.2. Ślady: rzeczy (po)niemieckie, 3.1.3. Rozpoznawanie rzeczy(wistości): rzeczy przechodnie, 3.1.4. Piękno rzeczy: w stronę dylematów ducha, 3.1.5. W stronę nostalgii, 3.2. Rzeczy ludzkie, 3.2.1. Rzecz i słowo, 3.2.2. W stronę antropomorfizacji i (poczucia) obcości rzeczy, 3.2.3. Dar przeczuwania, 3.2.4. Ślad człowieka, 3.2.5. Ludzkie znaki czasu, 3.2.6. Rzeczy (nie)ludzkie, 4. Gdańsk z perspektywy rzeczy/podsumowanie; Ludzie – 1. Miesz(k)ańcy, 2. Migracje, 2.1. Migracja dobrowolna i przymusowa, 2.2. Literatura (z) migracji, 3. Kilka uwag na temat tożsamości, 4. Miesz(k)ańcy Gdańska po 1945 roku – kształtowanie nowej społeczności, Wysiedlenia Niemców, Sprawa autochtonów: weryfikacja i rehabilitacja, Osiedleńcy, 5. Miesz(k)ańcy literackiego Gdańska Chwina: między Niemcami a Polakami, 5.1. Gdańsk w perspektywie przedwojennych gdańszczan: w stronę obcości – opowieść o dwóch miastach, Niemcy, Polacy, 5.2. Gdańsk dla przesiedleńców: życie „pomiędzy”, 5.3. Gdańsk z perspektywy dzieci: (roz)poznawanie, 5.4. W świecie (gdańskich) kobiet, 5.5. (Nowe) zakorzenienie / tytułem podsumowania; Zakończenie; Bibliografia; Literatura podmiotowa; Indeks nazwisk.
