W dniach 17-19 czerwca 2024 delegacje sieci URBACT z Włoch, Niemiec, Polski, Hiszpanii i Portugalii miały przyjemność korzystać z gościnności albańskich gospodarzy II Core Network Meeting, czyli międzynarodowego spotkania zespołów Archethics, które odbyły się w Tiranie oraz w niewielkim mieście Permet na południu kraju, które jest liderem w realizacji programów europejskich w Albanii oraz reprezentuje ten kraj w programie.
 |
 |
Uczestnicy wzięli udział w szeregu wizyt studyjnych, dyskusji, interaktywnych warsztatów i wykładów. Przedmiotem refleksji i badań było kłopotliwe dziedzictwo architektury z okresu dyktatury komunistycznej w Albanii oraz szeroki kontekst historii społeczno-politycznej tego kraju - począwszy od epoki osmańskiej aż po przyspieszoną transformację po serii kryzysów z lat 90. XX wieku.
 |
 |
Najnowsze dzieje tego kraju charakteryzowała ogromna liczba wszelkiego typu dysonansów, których materialne ślady są bardzo widoczne w krajobrazie. Począwszy od tysięcy bunkrów i setek pomników aż po chaotyczną rozbudowę miast w ostatnich dekadach. Symbolem przemian społecznych i gospodarczych jest piramida w Tiranie wzniesiona w latach 80. XX w. w samym środku miasta jako pomnik-muzeum dyktatora Envera Hoxhy. Trudno o lepsze miejsce do dyskusji nad dysonansowym dziedzictwem. Monument krwawego reżimu przebudowany wg zwycięskiego projektu holenderskiej pracowni MVRDV jest teraz otwarty dla wszystkich i komunikuje zupełnie nową narrację: Każdy może wejść na szczyt. Tu właśnie odbyła się pierwsza sesja spotkania.
 |
 |
Wykłady i prezentacje w ramach sesji masterclass przygotowali Denisa Mamilo z gminy Permet, Ileana Toscano – główny ekspert programu Archethics, Nils Scheffler – dyżurny ekspert URBACT, prof. Doriana Musaj – historyk architektury z uniwersytetu Polis w Tiranie oraz Stephan Seiler z urzędu miasta Lipsk.
 |
 |
Ostatnia z prezentacji dotyczyła procesu partycypacyjnego związanego z obiektem wytypowanym do programu Archethics przez lipski wydział planowania – kwartałem Matthäikirchhof. Jego historia sięga XII wieku, kiedy to rozpoczęto budowę klasztoru franciszkanów. Wskutek zniszczeń z II Wojny Światowej z wcześniejszej zabudowy zachowały się tylko dwa niewielkie relikty. Natomiast w zbiorowej pamięci żyjących pokoleń funkcjonuje jedynie gmach z lat 80. XX w. który zajmowała dawniej siedziba wschodnioniemieckich służb bezpieczeństwa – Stasi.
 |
 |
Ten wieloetapowy projekt zakłada udział strony społecznej na wszystkich etapach projektowania, w tym wejście społecznych sędziów w skład sądu konkursowego, którego zadaniem jest wyłonienie sposobu zagospodarowania terenu, który zgodnie z wolą mieszkańców nie ma być jedynie miejscem pamięci, ale po prostu żywą częścią miasta z usługami i nowymi mieszkańcami, co ma zapewnić realizacja budynków z mieszkaniami komunalnymi. Wszystkie procedury, włącznie z kontrolą nad realizacją i ewaluacją są publiczne i transparentne, nadzorowane przez niezależny podmiot zewnętrzny. Delegaci gdańskiego Biura Architekta Miasta, Grzegorz Sobczyk i Wojciech Chmielewski zaprezentowali natomiast przebieg procesu wyłonienia projektu, a następnie inwestora przebudowy terenu głównego wejścia na plażę na Stogach realizowanego przez BAM w latach 2022-2023. (obie prezentacje do pobrania poniżej)
 |
 |
Wśród zwiedzanych obiektów, obok piramidy – zaniedbanej przez lata ruiny zaadaptowanej w ostatnich latach (przebudowa z 2021) na centrum służące edukacji i rozrywce, kompleks bunkrów przeciwatomowych dla najwyższego kierownictwa wojskowego na przedmieściach stolicy oraz szereg dysonansowych budowli i pomników na terenie gminy Përmet:
 |
 |
 |
 |
Dawny budynek gospodarczy, w którym w 1944 odbył się kongres ruchu oporu (sił antyfaszystowskich), który utorował drogę Albanii do niepodległości, zaś komunistów do władzy – dziś nadal funkcjonująca izba pamięci; dawne koszary wzniesione dla armii włoskiej w latach 30. XX w. splądrowane i zniszczone w czasie rebelii 1997; dawny dom kultury wzniesiony przez komunistów w miejscu zburzonego po wojnie kościoła – obecnie częściowo zaadaptowany na kaplicę (obiekt sporu między gminą, a Kościołem Prawosławnym); dawny klub oficerski, w którym odbyły się wykłady i dyskusje w ramach przedmiotowego spotkania oraz kompleks źródeł termalnych, do których dostęp był dawniej pilnie strzeżony (głównie z powodu bliskości granicy z Grecją) i zarezerwowany dla posiadaczy specjalnych zezwoleń.
 |
 |
 |
 |
Przedmiotem jednej z dyskusji był także głośny przykład kontrowersji narosłych wokół przyszłości gdańskiego centrum handlowego "Manhattan", które mieści m.in. szkołę artystyczną i bibliotekę. To kolejny przypadek obok nieczynnego od lat Morskiego Domu Kultury w Nowym Porcie, jaki podczas kolejnego spotkania zamierzamy przeanalizować wspólnie z partnerami z Portugalii. Miasto Vila Nova de Cerveira, w którym będziemy gościć w listopadzie od lat szuka formuły udostępnienia publiczności obiektu ważnego dla lokalnej społeczności, ale od lat znajdującego się w rękach prywatnych i zamkniętego.
 |
 |
autorzy fotografii: Grzegorz Sobczyk, Wojciech Chmielewski, Denisa Mamilo.
