Dwa grudnie to najboleśniejsze wspólnotowe doświadczenia powojennej historii Polski. Pierwszy grudzień to grudzień 1970 roku, tragiczny szczególnie na Wybrzeżu. Uzbrojeni żołnierze i milicjanci, na zlecenie komunistycznej władzy, strzelali ostrą amunicją do ludzi, którzy wyszli na ulicę w sprzeciwie wobec przedświątecznej podwyżki cen żywności i braku gotowości rządzących do dialogu z narodem. Zginęło 45 osób, a 1165 odniosło rany. W tym roku przypada 55 rocznica tych tragicznych wydarzeń, a także 45 rocznica odsłonięcia pomnika Poległych Stoczniowców 1970, który powstał ku pamięci ofiar.
Drugi grudzień to grudzień 1981 roku. Władzę w kraju przejęła Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego. Tej jednej nocy z soboty na niedzielę, 12-13 grudnia, mundurowi wyposażeni w broń i łomy wyprowadzili z domów 3392 ludzi, których władza uznała za niebezpiecznych dla ustroju państwa. Solidarność została zdelegalizowana. Zamknięto granice, na ulice wyjechały czołgi, zamilkły telefony, cenzurowano korespondencję, zamknięto większość gazet, wszystkie kina. Zawieszono zajęcia w szkołach i na uczelniach.
Pamięć, szacunek i wdzięczność należą się wszystkim imiennym i bezimiennym ofiarom Grudnia ’70 i Grudnia ’81, a także tysiącom bohaterów, którzy, nie bacząc na konsekwencje, nie zaprzestali starań o niepodległość i demokrację - mówi Basil Kerski, dyrektor ECS.
PROGRAM WYDARZEŃ
8/12/2025 PONIEDZIAŁEK | 18.00
Opiłki i okruszki | czytanie performatywne
Wymieciemy z zakamarków opiłki wspomnień i okruchy pamięci z czasów, gdy książek nie kupowało się w księgarni, tylko w konspiracji przekazywało z ręki do ręki, przyjaciół z domów w czarną noc wyprowadzali mundurowi wyposażeni w łomy, a wolność miała zapach szewskiej dziupli. Przewodnikiem będą prozy Tomasza Jastruna - „Opiłki i okruszki” (Wydawnictwo Czarna Owca, 2020), poety, prozaika, eseisty, który drukował w podziemiu, w sierpniu 1980 był w strajkującej Stoczni Gdańskiej im. Lenina, należał do Solidarności, za co zapłacił internowaniem. Eksponaty z wystawy stałej i książka z biblioteki ECS - posłużą za studium przypadku.
/ ogród zimowy (parter), wystawa stała ECS
/ tłumaczenie PJM
/ wstęp: bezpłatny bilet
8–9/12/2025 PONIEDZIAŁEK - WTOREK
Za chleb i wolność… Grudzień 1970 nie tylko na Wybrzeżu | konferencja naukowa
Brutalna pacyfikacja strajków na Wybrzeżu w grudniu 1970 wstrząsnęła całym krajem. Dla wielu mieszkańców Gdańska, Gdyni, Szczecina i Elbląga wciąż stanowi ona niezabliźnioną ranę. Jednak protesty wybuchały również w innych miastach, poza głównymi zakładami i w mniejszych ośrodkach, to im poświęcamy tę konferencję. Jak przebiegał proces samoorganizacji w zakładach? Jaki był odzew społeczny? Jakie postulaty wysuwano? - to tylko niektóre z pytań.
W drugim dniu konferencji prof. Jerzy Eisler - historyk, nauczyciel akademicki, autor, współautor lub redaktor niemal trzydziestu książek, członek Kolegium Historyczno-Programowego ECS, uczestnik konferencji i debat organizowanych w ECS.
/ pierwszy dzień: Uniwersytet Gdański, Wydział Nauk Społecznych, ul. Bażyńskiego 8, aula, audytorium (parter)
/ drugi dzień: ECS, biblioteka (1 piętro)
/ wstęp wolny
9/12/2025 WTOREK
Ulice stanu wojennego | plenerowa wystawa fotograficzna
28 fotografii ze stanu wojennego łączy w sobie ekspresję, dynamizm i atmosferę wojennej grozy, która zapanowała na ulicach polskich miast po 13 grudnia 1981 roku. Ukazują obywatelski sprzeciw wobec pogwałcenia przez władze PRL podstawowych praw człowieka - wolności i bezpieczeństwa. Fotografie autorstwa m.in. Tadeusza Kłapyty, Janusza Bałandy Rydzewskiego, Krzysztofa Jakubowskiego czy Stanisława Składanowskiego pochodzą ze zbiorów ECS.
Wystawa będzie eksponowana do 21 stycznia 2026.
/ plac Solidarności
/ wstęp wolny
18.30
Sto dni | repremiera
Ten film nigdy nie doczekał się premiery, to będzie pierwszy pokaz od 1981 roku. Producent dokumentu - rządowa agencja Interpress, zajmująca się m.in. promocją PRL za granicą - sabotowała wysiłki reżysera w doprowadzeniu do końca produkcji. Dlaczego? - reżyser uwiecznił powstawanie rodzącego się związku zawodowego Solidarność i uroczystość odsłonięcia pomnika Poległych Stoczniowców 1970, a władza nie była zainteresowana przypominaniem słabości, jaką okazała w Sierpniu ’80.
/ mediateka (1 piętro)
/ wstęp wolny
10/12/2025 ŚRODA | 9.00
Forum Młodych | konferencja młodzieżowa
O prawach człowieka, prawach ucznia i o tym, jak reagować, gdy są one łamane - będą rozmawiać uczniowie, nauczyciele, działacze społeczni i eksperci podczas 18 edycji Forum Młodych. Hasło wywoławcze brzmi - PrawoMocni w działaniu!
Program konferencji tworzy powołana przez ECS Młodzieżowa Rada Programowa Forum Młodych.
/ ECS
/ wstęp: rejestracja online
18.00
Solidarność | polska premiera filmu
Ten dokument (reż. David Bernet) zgłębia zjawisko solidarności i odkrywa uniwersalną moc praw człowieka. Pięciu bohaterów i trzy kryzysy - na Białorusi, w Ukrainie i w Strefie Gazy/Izraelu - ukazują zarówno jasne, jak i ciemne strony solidarności. Bohaterami opowieści są działaczki i działacze na rzecz praw człowieka, a jednym z nich - Marta Siciarek, gdańska innowatorka społeczna, współinicjatorka Gdańskiego Modelu Integracji Imigrantów i założycielka Instytutu Miast Praw Człowieka.
Film miał premierę w Niemczech.
Po projekcji filmu rozmowa z twórcami i ekspertami.
/ ECS, audytorium (parter)
/ wstęp: bezpłatny bilet
11/12/2025 CZWARTEK | 17.00
Akademia Przewodnicka ECS | spotkanie
O powstaniu pomnika Poległych Stoczniowców 1970 certyfikowanym przewodniczkom i przewodnikom ECS opowie Henryk Knapiński, który w 1980 roku został oddelegowany przez Komisję Zakładową NSZZ „Solidarność” Stoczni Gdańskiej im. Lenina do pracy w Społecznym Komitecie Budowy Pomnika Poległych Stoczniowców 1970, a w trakcie przygotowań uroczystości odsłonięcia monumentu był odpowiedzialny za bezpieczeństwo zgromadzonych.
/ biblioteka ECS (1 piętro)
/ wstęp: dla certyfikowanych przewodniczek i przewodników ECS
13/12/2025 SOBOTA | 11.00, 12.30, 14.00
Dwa grudnie | spacery subiektywne po wystawie stałej
W roli przewodników wystąpią uczestnicy i świadkowie wydarzeń w grudniu 1970 i grudniu 1981 - Danuta Kuroń, Andrzej Czuma i Mieszko Zieliński.
/ wystawa stała
/ wstęp: biletowany 12 zł
11.30
Maszyna offsetowa, która pracowała na rzecz opozycji, to dar senatora Bogdana Borusewicza.
/ archiwum ECS (2 piętro)
/ wstęp wolny
12.00
Gdańsk pamięta | złożenie kwiatów i zapalenie zniczy
Celebra pamięci ofiar w 44. rocznicę wprowadzenia stanu wojennego w Polsce.
/ plac Solidarności, przed Bramą nr 2 Stoczni Gdańskiej
/ wstęp wolny
13.00–16.00
O pomniku… | pokaz filmów i muzealiów
Kończący się interwencją ZOMO nielegalnie zarejestrowany film z 1982 roku, kronika filmowa sprzed 45 lat, opowieści naocznych świadków i stare dokumenty - zapraszamy na pokaz mało znanych materiałów filmowych i muzealiów na co dzień przechowywanych w archiwalnym magazynie, traktujących o gdańskim pomniku Poległych Stoczniowców 1970.
/ mediateka (1 piętro)
/ wstęp wolny
14/12/2025 NIEDZIELA | 11.00, 12.30, 14.00
Dwa grudnie | spacery subiektywne po wystawie stałej
W roli przewodników wystąpią uczestnicy i świadkowie wydarzeń w grudniu 1970 i grudniu 1981 – Jacek Taylor, Ewa Kulik-Bielińska i Edward Nowak.
/ wystawa stała
/ wstęp: biletowany 12 zł
12.00
Śladami Grudnia ‘70 | terenowy spacer przewodnicki
Zapraszamy na spacer szlakiem wspomnień i materialnych świadków wydarzeń, które wstrząsnęły polskim Wybrzeżem 55 lat temu. Dotkniemy miejsc i symboli pamięci w przestrzeni Gdańska. Opowieści o ludziach i ich losach, które wielka historia splotła z tkanką miasta, przygotowali certyfikowani przewodnicy. Przewodnikiem będzie: Stanisław Sikora.
/ zbiórka: historyczna stoczniowa Brama nr 2
/ wstęp: bezpłatny bilet
12.00
Bibuła w tapczanie | spektakl teatralny dla rodzin
Zapraszamy dzieci (8+) i bliskich im dorosłych na spektakl na motywach książki Michała Rusinka - „Bibuła w tapczanie. O solidarności dla dzieci” (Agora, 2025), przygotowany przez Miejski Teatr Miniatura w Gdańsku. Będzie o generale zamiast Teleranka, pustych półkach w sklepie i fałszowanych wyborach. W podróż do świata, który dla dzisiejszych dzieci jest już niemal prehistorią, weźmiemy Was z przymrużeniem oka i humorem.
/ biblioteka (1 piętro)
/ tłumaczenie PJM
/ wstęp wolny
13.00
Bibuła i tapczan. Ogarnij PRL! | warsztaty edukacyjne
Po spektaklu zapraszamy dzieci (8+) i ich opiekunów na rodzinne warsztaty edukacyjne. Odkryjemy, jak wyglądało życie w czasach, gdy niewygodne dla władzy słowa trzeba było ukrywać w tapczanie. Uczestnicy stworzą własne kolaże inspirowane bibułą, jak potocznie nazywano publikacje wydawane poza cenzurą. Dowiedzą się, czym była cenzura, a czym jest wolność słowa. Z humorem i wyobraźnią połączymy przeszłość z teraźniejszością, by zrozumieć, dlaczego pamięć i wolność są tak ważne.
/ ECS, sale warsztatowe (3 piętro)
/ wstęp: biletowany 15 zł
13.00–16.00
O pomniku… | pokaz filmów i muzealiów
Kończący się interwencją ZOMO nielegalnie zarejestrowany film z 1982 roku, kronika filmowa sprzed 45 lat, opowieści naocznych świadków i stare dokumenty - zapraszamy na pokaz mało znanych materiałów filmowych i muzealiów na co dzień przechowywanych w archiwalnym magazynie, traktujących o gdańskim pomniku Poległych Stoczniowców 1970.
/ mediateka (1 piętro)
/ wstęp wolny
18.00
Obława według Jacka Kaczmarskiego | spektakl muzyczny
Na spektakl w formie udramatyzowanego koncertu z elementami choreografii i ruchu scenicznego złożą się pieśni Jacka Kaczmarskiego, m.in. „Obława”, „Ballada wrześniowa”, „Dylemat”. Wszystkie utwory zabrzmią we współczesnych aranżacjach przygotowanych przez artystów Teatru Muzycznego w Gdyni. Spektakl powstał w ramach VII Kaczmarski Encore Festival, organizowanego przez Fundację im. Jacka Kaczmarskiego.
/ ECS, audytorium (parter)
/ wstęp: bezpłatny bilet
15–17/12/2025 PONIEDZIAŁEK - ŚRODA | 16.00–21.00
Nie bądź bezpieczny. Poeta pamięta | wizualizacje na fasadzie ECS
„Nie bądź bezpieczny. Poeta pamięta” – to fraza z wiersza Czesława Miłosza „Który skrzywdziłeś…”, jaki znajduje się na pomniku Poległych Stoczniowców 1970. Za wielkoformatowy ekran posłuży fasada ECS. Prezentowane będą archiwalne zdjęcia ze zbiorów ECS dokumentujące rewoltę grudniową 1970, a także przywołane nazwiska ofiar.
15/12/2025 PONIEDZIAŁEK | 12.30
Gdańsk pamięta | zapalenie zniczy w miejscach śmierci ofiar Grudnia ’70
W siedmiu lokalizacjach płyty wmurowane w bruku oznaczają miejsca śmierci ośmiu gdańskich ofiar rewolty grudniowej 1970. 15 i 16 grudnia życie straciło w Gdańsku ośmiu protestujących. Upamiętnienie ofiar rozpocznie się od wizyty prezydent Aleksandry Dulkiewicz w dwóch miejscach:
/ róg ulic Nowe Ogrody i 3 Maja, obok Urzędu Miejskiego, gdzie zginął: Józef Widerlik, lat 24, stolarz okrętowy z Wydziału W5 Stoczni Gdańskiej im. Lenina
/ ul. Hucisko, wiadukt nad torami kolejowymi, po stronie sądu, gdzie zginął: Bogdan Sypka, lat 20, pochodzący z Gdańska student Wyższej Szkoły Rolniczej w Szczecinie.
16/12/2025 WTOREK | 10.00
Upamiętnienia 55 rocznicy rewolty grudniowej 1970 i 44 rocznicy wprowadzenia stanu wojennego
/ plac Solidarności, przed pomnikiem Poległych Stoczniowców 1970
/ wstęp wolny
11.00
Czarny czwartek. Janek Wiśniewski padł | projekcja filmu
Projekcja filmu „Czarny czwartek. Janek Wiśniewski padł” (reż. Antoni Krauze, 2011) dla młodzieży szkolnej.
/ ECS, audytorium (parter)
/ zapisy: edukacja@ecs.gda.pl
11.00, 11.15, 11.30
Siła bezsilnych | oprowadzanie po wystawie stałej dla uczniów
Pustki w sklepach, reglamentowanie praw obywatelskich, wszechobecna propaganda - namacalnie doświadczymy beznadziei PRL, żeby docenić siłę samoorganizacji, która doprowadziła nie tylko do rozdarcia, ale i ostatecznego zerwania żelaznej kurtyny. Drogi do wolności brukowane były niezłomnością, ale i bezsilnością.
Każda grupa może liczyć max. 30 osób.
/ ECS, wystawa stała
/ zapisy: edukacja@ecs.gda.pl
15.00
Odznaka Solidarności i Praw Człowieka ECS | uroczystość wręczenia
Uhonorowani zostaną: Jerzy Borowczak - działacz opozycji demokratycznej w PRL, polityk, inicjator strajku sierpniowego w Stoczni Gdańskiej im. Lenina, aktywnie włączający się w program ECS, Aleksander Hall - działacz opozycji demokratycznej w PRL, polityk, nauczyciel akademicki, współzałożyciel Ruchu Młodej Polski, doradca Lecha Wałęsy, uczestnik obrad Okrągłego Stołu, członek Kolegium Historyczno-Programowego ECS, aktywnie włączający się w program ECS i Grażyna Staniszewska - działaczka opozycji demokratycznej w PRL, organizatorka struktur NSZZ „Solidarność” Regionu Podbeskidzie, uczestniczka obrad Okrągłego Stołu, członkini Kapituły Medalu Wdzięczności ECS.
/ ECS, wystawa stała, sala F (1 piętro)
/ wstęp wolny
16.00
Liturgia w intencji Ojczyzny
Msza św. w intencji Ojczyzny w 55 rocznicę rewolty grudniowej 1970 i 44 rocznicę wprowadzenia stanu wojennego, tradycyjnie gromadząca wiernych na zaproszenie Zarządu Regionu Gdańskiego NSZZ „Solidarność”.
/ Bazylika św. Brygidy, ul. Profesorska 17
/ wstęp wolny
19.00
To nie na darmo | koncert
Wydarzenie upamiętnia ofiary rewolty grudniowej 1970 oraz odsłonięcie pomnika Poległych Stoczniowców 1970.
Koncert rozpocznie „Lacrimosa” Krzysztofa Pendereckiego - utwór na chór i orkiestrę, który kompozytor napisał specjalnie na uroczystość odsłonięcia pomnika Poległych Stoczniowców 1970. W kolejnej części zabrzmi osiem kompozycji wykonanych symfonicznie, z udziałem wybitnych polskich artystów.
/ ECS, ogród zimowy
/ wstęp: bezpłatny bilet
18/12/2025 CZWARTEK | 18.00
Nie tylko Przemyk. Historie (nie)opowiedziane | spektakl teatralny
To jedna z wielu historii (nie)opowiedzianych, która nie zasługuje na zapomnienie. Spektakl przypomina mało utrwalony w pamięci zbiorowej sojusz studentów z robotnikami strajkującymi w stanie wojennym w Stoczni Gdańskiej. Jaką cenę warto ponieść w obronie wartości?
/ ECS, audytorium (parter)
/ wstęp wolny
Gdańskie Grassowania. Spotkanie z wyobraźnią autora
ORGANIZATORZY | Miasto Gdańsk, Samorząd Województwa Pomorskiego, Europejskie Centrum Solidarności
PARTNER | Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych
PEŁNY PROGRAM | ecs.gda.pl, gdansk.pl, pomorskie.eu
