– To przystępna opowieść o tym, jak wiele różnorodnych materiałów potrafiło naśladować bursztyn i dlaczego jego rozpoznawanie bywa prawdziwie detektywistycznym wyzwaniem – mówi Waldemar Ossowski, dyrektor Muzeum Gdańska. – Każda z ośmiu gablot kryje jeden autentyczny okaz bursztynu bałtyckiego, który zwiedzający mogą odnaleźć wśród imitacji. To świetna propozycja zarówno dla początkujących miłośników bursztynu, jak i dla tych, którzy chcą dowiedzieć się więcej o skarbach ukrytych w rodzinnych szkatułkach.
Wystawa wyjaśnia, dlaczego bursztyn od tysiącleci był tak chętnie naśladowany. W starożytności przypisywano mu właściwości lecznicze i magiczne, a jego wysoka wartość i ograniczona dostępność sprzyjały powstawaniu podróbek, o których wspominał już Pliniusz Starszy. W XIX i XX wieku dynamiczny rozwój chemii sprawił, że syntetyczne materiały zaczęły naśladować bursztyn z zadziwiającą skutecznością. W Polsce w latach 70. XX wieku popularność zdobyły poliestrowe ozdoby, które masowo trafiały do domów i sklepów z pamiątkami.
Bursztynowy budda? Czyli poliestry, kopale, szkło i... cała reszta
Ekspozycję dopełniają ciekawostki o najciekawszych obiektach, m.in. radzieckim zegarku „Czajka” oprawionym w epoksydową biżuterię, poliestrowych figurkach z lat 70. czy efektownych imitacjach inkluzji, w których owady zatopione w syntetycznej żywicy wyglądają niemal jak prawdziwe.
– Wystawę tworzy osiem gablot, a w każdej z nich znajduje się drobny test na spostrzegawczość – podkreśla Dorota Wojewódka z Muzeum Bursztynu, współkuratorka ekspozycji. – Wśród imitacji ukryliśmy jeden prawdziwy okaz bursztynu bałtyckiego. Zwiedzający mogą sprawdzić, czy rozpoznają „złoto Bałtyku” bez pomocy laboratoriów, lup i specjalistycznych badań. Nawet nasz zespół kuratorski czasem nie potrafił odróżnić oryginału od falsyfikatu bez specjalistycznych narzędzi, co tylko pokazuje, jak bardzo współczesna technologia poszła naprzód.
Wystawa składa się z blisko 250 obiektów oraz materiałów audiowizualnych. Jej przygotowanie było możliwe dzięki dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Wspieranie działań muzealnych – wystawy i katalogi 2025”.
Na wystawie pokazano m.in.:
- Poliestry – popularne „tworzywo” lat 70. XX wieku, z którego w Polsce powstawały długie naszyjniki, bransolety i figurki. Produkty wykonane z tej grupy polimerów sprzedawane były jako „bursztynowe ozdoby”, a jednocześnie ratowały rynek w czasach niedoboru surowca.
- Szkło - zimne w dotyku, ciężkie, łatwe do rozpoznania – ale odpowiednio barwione potrafi zmylić przy szybkim spojrzeniu. Pierwsze szklane paciorki udające bursztyn tworzono już… 4 tysiące lat p.n.e.
- Polibern i bernit – materiał z dodatkiem prawdziwego bursztynu, niekiedy nawet w 50%. Dzięki temu można było tworzyć duże obiekty dekoracyjne i wykorzystywać najdrobniejsze odpadki z obróbki bursztynu.
- Kopale - młodsze żywice, liczące „zaledwie” do 2,6 mln lat. Pachną żywicą intensywniej niż bursztyn i miękną podczas polerowania. Często zabezpieczane lakierem, by ładniej się błyszczały.
- PMMA, polistyren, galalit i żywice epoksydowe – każdy z tych materiałów ma własną historię – od przypadkowego wynalezienia celuloidu w 1869 roku, a następnie galalitu w 1899 roku po współczesne żywice epoksydowe chętnie wykorzystywane przez projektantów biżuterii.
- Imitacje inkluzji – efektowne „owady w bursztynie”, które jako pamiątki z wakacji robią furorę na straganach. W większości to stworzonka zatopione w żywicy syntetycznej, a bardziej wyrafinowane wersje ukrywają inkluzje roślinne i zwierzęce między cienkimi warstwami prawdziwego bursztynu.
Wernisaż wystawy „Imitacje i falsyfikaty bursztynu” odbędzie się w sobotę, 6 grudnia 2025 roku, o godzinie 12.00 w Muzeum Bursztynu. Uczestnicy, którzy poprawnie wskażą ukryte w gablotach okazy prawdziwego bursztynu bałtyckiego, otrzymają upominki z limitowanej serii obrazków przygotowanych przez firmę Amber Experts.
Poszerz swoją wiedzę na temat imitacji bursztynu
W sobotę, 7 grudnia 2025 roku, o godz. 12.00 odbędzie się oprowadzanie z audiodeskrypcją po nowej części wystawy stałej „Imitacje i falsyfikaty bursztynu” w Muzeum Bursztynu. Spotkanie, skierowane do osób z niepełnosprawnością wzroku, poprowadzi historyczka sztuki i audiodeskryptorka Anna Cirocka. Uczestnicy mogli poznać różne rodzaje imitacji bursztynu — od żywic syntetycznych po kopale — zaprezentowane na wystawie, której eksponaty zostały sklasyfikowane na podstawie badań spektroskopowych.
W czwartek, 11 grudnia 2025 roku, o godz. 17.00 w ramach Akademii Bursztynu odbędzie się wykład Michała Kosiora z Amber Experts. Prelegent omówi historyczne i współczesne sposoby naśladowania bursztynu, wskazując na motywacje ekonomiczne, estetyczne i popkulturowe. Poruszy także zagadnienia dotyczące wpływu imitacji na rynek oraz wyzwań związanych z rozpoznawaniem falsyfikatów, podkreślając znaczenie edukacji i rzetelnej wiedzy w ochronie bursztynowego dziedzictwa.
Wystawa dzięki dotacji MKiDN
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.
- Kwota dofinansowania: 100 000,00 zł
- Wkład własny Muzeum Gdańska: 75 140,00 zł
- Całkowita kwota zadania: 175 140,00 zł
