Chociaż o wydarzeniach, jakie rozegrały się w Gdańsku we wrześniu 1939 roku wiemy już wiele, to jednak nadal nie jest to wiedza pełna. Wciąż wiele pytań pozostaje bez odpowiedzi, a dociekania badaczy nie zawsze przynoszą zadowalające rozstrzygnięcia. Dlatego też tak istotne są wszelkie nowe źródła historyczne, które mogą dopomóc w odtworzeniu możliwie jak najpełniejszego obrazu pierwszych wojennych miesięcy w Gdańsku.
Jednym z takich źródeł, niezwykle ciekawym i silnie oddziałującym na wyobraźnię, a przy tym doskonale oddającym klimat epoki, są fotografie wykonane przez naocznych świadków i uczestników zdarzeń, do jakich wówczas dochodziło w grodzie nad Motławą. Nierzadko ukazują one miejsca, które uległy całkowitej zmianie lub zniszczeniu za sprawą późniejszej, wojennej zawieruchy. Czasami potwierdzają wcześniejsze ustalenia historyków lub wzbogacają naszą wiedzę o cenne, dotychczas nieznane szczegóły, natomiast w niektórych przypadkach stają się źródłem dokumentującym nowe fakty historyczne. Oczywiście, czarno-białe zdjęcia, których autorami byli mieszkańcy miasta lub przyjezdni, przebywający w Gdańsku w tych niespokojnych dniach, nie należą do rzadkości. Część z nich jest dobrze znana, inne, przechowywane w prywatnych zbiorach, nieczęsto mogą zostać zaprezentowane szerszej publiczności.
Album, który został udostępniony redakcji „30 Dni”, należy właśnie do tej drugiej kategorii. Wprawdzie jego niewielki format i niezwracające uwagi, tekturowe okładki nie zachęcają specjalnie do obejrzenia znajdujących się wewnątrz zdjęć, jednak już po przewróceniu pierwszych kart, można stwierdzić, że z całą pewnością zawiera on materiał godny uwagi. Późniejsza, szczegółowa analiza kompletu sześćdziesięciu fotografii, pozwoliła na wyciągnięcie bardzo ciekawych wniosków.
Według wszelkiego prawdopodobieństwa album należał do nieznanego – jak na razie – z imienia i nazwiska niemieckiego sapera, służącego w stopniu kaprala w 49. batalionie pionierów. Jednostka ta została sformowana w październiku 1936 roku, a jej garnizon znajdował się w dolnosaksońskiej miejscowości Hannoversch Münden. W marcu 1939 roku batalion wkroczył, jako jeden z oddziałów okupacyjnych, do zajmowanej właśnie przez Wehrmacht Pragi. 1 września 1939 roku 49. batalion pionierów wkroczył z Prus Wschodnich na teren Wolnego Miasta Gdańska. Później został podporządkowany 10. dywizji pancernej, która operowała w rejonie Wizny. Pionierzy uruchomili, między innymi, przeprawę promową przez Narew pod Łomżą oraz wybudowali most pontonowy na tej rzece. Następnie wraz z pozostałymi jednostkami XIX korpusu pancernego generała Heinza Guderiana nacierali w kierunku na Brześć Litewski, który został zajęty przez Niemców 17 września. Pięć dni później oddziały XIX korpusu pancernego wycofały się z Brześcia, oddając miasto i twierdzę Sowietom. Już w ostatniej dekadzie września 1939 roku saperzy z 49. batalionu pionierów dotarli w Gdańsku.
Zdjęcia, znajdujące się w albumie kaprala pioniera z 49. batalionu, stanowią dokumentację, zarówno codziennej służby pełnionej przez żołnierzy tej jednostki, jak i tego, w jaki sposób spędzali swój czas wolny. W znakomitej większości przedstawiają one wydarzenia z okresu od marca do końca września 1939 roku. Znajdujemy więc wśród nich fotografię wykonaną w czasie, kiedy batalion stacjonował w Pradze. Możemy na niej zobaczyć pojazd stanowiący wyposażenie batalionu, stojący na Moście Karola. Na innej, być może wykonanej w sierpniu 1939 roku, utrwalono ciągniki gąsienicowe „Sd.Kfz. 6” ze zmotoryzowanej kolumny mostowej batalionu. Na jednym ze zdjęć widzimy żołnierzy z tego batalionu, zebranych przy grobie kolegi, pioniera Wilhelma Behlesa z 2. kompanii, który zginął 14 września podczas zdobywania Brześcia Litewskiego.
Cała seria zdjęć, wykonanych po 21 września 1939 roku, przedstawia żołnierzy batalionu podczas zwiedzania gdańskiej starówki. Sfotografowali się oni lub utrwalili na zdjęciach: Targ Drzewny, ulicę Mariacką, Długi Targ, Bramę Wyżynną, Długie Pobrzeże, Wielką Zbrojownię, Targ Węglowy oraz widok na Motławę z Zielonego Mostu.
Kolejna interesująca seria zdjęć ukazuje Nowy Port i Westerplatte. Zostały one wykonane również po 21 września 1939 roku, być może podczas tego samego spaceru po mieście. Na fotografiach tych możemy zobaczyć – między innymi – zniszczenia zabudowy w Nowym Porcie, różne fragmenty portu i zacumowane tu jednostki (także wojskowe), a także obiekty i tereny Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte.
|
|
|
Marcin Westphal
Pierwodruk: „30 Dni”3/2014
Redakcja dziękuje Panu Arturowi Sobczakowi za udostępnienie albumu.
