W 2003 roku Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Gdańsku przeprowadziła konkurs na wspomnienia o szkole dla byłych uczniów i nauczycieli kilku szkół, które przez blisko sto lat mieściły się w zabytkowym budynku przy alei Gen. Hallera 14. Ten właśnie gmach biblioteka użytkuje od połowy lat siedemdziesiątych XX wieku.
Wśród innych, na konkurs wpłynęła praca od państwa Evy-Marii i Karla Tietze z Berlina, którzy w latach dziecięcych byli uczniami Volksschule Neuschottland mieszczącej się w tym budynku. Praca, oprócz walorów wspomnieniowych i literackich, zawierała niecodzienny załącznik – dar dla Muzeum Oświaty Pomorskiej, które działa w bibliotece. Jest to elementarz dla szkół Gdańska i Pomorza Wschodniego – „Fibel Reichsgau Danzig-Westpreussen” z 1942 roku.
Ostatnia reforma oświaty w Polsce wprowadziła (i słusznie) tzw. edukację regionalną. Wiadomości dotyczące najbliższej okolicy zamieszkania ucznia (jego „małej ojczyzny”) powinny pojawiać się na lekcjach wplatane przez nauczyciela w treści ogólne na zasadzie egzemplifikacji przybliżającej uczniowi temat. Sposób, miejsce i zakres owego odwołania pozostawia program nauczania przeważnie decyzji nauczyciela. Psychologia pedagogiczna już dawno stwierdziła, że takie odniesienia do rzeczywistości bliskiej dziecku są szczególnie ważne w przypadku najmłodszych, znacznie ułatwiając proces przyswajania wiadomości.
Okazuje się, że szkoły niemieckie stosowały tę metodę już przed wojną i wydawały nawet podręczniki dla uczniów poszczególnych regionów! Elementarz otrzymany od państwa Tietze zawiera kilka stron, na których pojawiają się ilustracje i teksty gdańskie i pomorskie. Początkowe kartki elementarza, wprowadzające kolejne litery alfabetu, ozdobione zostały widokami pomorskich zamków: kwidzyńskiego i malborskiego. Kolejne czytania o codziennym życiu miasta, zilustrowano gdańskimi widokami: tekst o ruchu ulicznym – widokiem ulicy Długiej, tekst o kominiarzu – panoramą dachów gdańskiej starówki z wieżą kościoła Mariackiego. Podobnie dłuższe teksty z dalszej części książki – opowiadanie o przejażdżce statkiem parowym ilustruje widok Długiego Pobrzeża od strony Motławy z Żurawiem na pierwszym planie, a historyjkę o spotkaniu na plaży rybaków wracających z połowu, obrazek, który i dziś zobaczyć można na przystani w Sopocie.
Myślę, że elementarz ten zainteresuje wszystkich gdańszczan a dla wydawców podręczników (szczególnie oficyn pomorskich) być może stanie się inspiracją do odmiennego zinterpretowania haseł edukacji regionalnej, szczególnie w odniesieniu do uczniów najmłodszych. Ciekawym początkiem było wydanie „Kaszebsczego abecadła” dla uczniów kaszubskojęzycznych i uczących się kaszubskiego. Może i polskojęzyczne dzieci z Pomorza doczekają się elementarza, w którym znajdą znajome sobie widoki?
Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka zaprasza zaś wszystkich zainteresowanych do odwiedzenia Muzeum Oświaty Pomorskiej i obejrzenia także innych ciekawych zbiorów dokumentujących dzieje szkolnictwa na Pomorzu Gdańskim.
Magdalena Schramm
PBW Gdańsk
Pierwodruk: „30 Dni” 4/2003
