W 2017 roku Muzeum Gdańska rozpoczęło wieloletni projekt „Historie gdańskich dzielnic”. „Jednym z głównych celów naszego działania – pisze dyrektor Waldemar Ossowski – jest rozbudzenie wśród mieszkańców zainteresowania przeszłością swojego najbliższego otoczenia, aktywizowanie miejscowych środowisk – szkół, klubów seniora czy działających lokalnie instytucji naukowych i kulturalnych”. Zwieńczeniem tego typu działań w kolejnych dzielnicach ma być monograficzna publikacja naukowa poświęcona temu rejonowi miasta.
Pierwszą dzielnicą, w której realizowano projekt, był Chełm i Muzeum Gdańska wydało publikację poświęconą tej dzielnicy. Znajdujemy w niej czternaście tekstów, obejmujących okres od średniowiecza po pierwsze lata XXI wieku, których autorzy oparli się „na bogatym i w dużej części nowym, nieprzebadanym dotąd materiale źródłowym”, co w rezultacie dało „możliwie pełny obraz dziejów gdańskiego Chełma”.
Redaktorzy tego tomu – Janusz Dargacz, Katarzyna Kurkowska i Piotr Paluchowski – zwracają uwagę, że „historia Chełma zawiera szereg wątków istotnych dla dziejów całego Gdańska, jak kwestia początków miasta, genezy podmiejskich jurydyk kościelnych oraz ich funkcjonowania w późniejszych wiekach, w tym przede wszystkim kwestia wytwórczości pozacechowej, przez długi czas stanowiącej poważną konkurencję dla produkcji gdańskich cechów”. Zauważają też, że „do najciekawszych wątków w dziejach Chełma należy bez wątpienia Zespolone Miasto, będące narzędziem w rękach króla Fryderyka II w jego planach zmierzających do osłabienia ekonomicznej pozycji Gdańska, a docelowo włączenia tego miasta do państwa pruskiego”.
***
„Historie gdańskich dzielnic: Chełm”, pod redakcją Janusza Dargacza, Katarzyny Kurkowskiej i Piotra Paluchowskiego, Muzeum Gdańska, Gdańsk 2018.
Spis treści: Chełm w późnym średniowieczu i u progu epoki nowożytnej (XIV-XVI w.) (Klemens Bruski); Dawny Chełm pod Gdańskiem. Rozwój przestrzenny do czasu zniszczenia na początku XIX wieku (Zofia Maciakowska); Chełm jako własność kapituły włocławskiej w XVII-XVIII wieku (Sławomir Kościelak); Dzieje chełmskiego klasztoru Reformatów od drugiej połowy XVII do początku XIX wieku (Sławomir Kościelak); Produkcja ceramiki w Chełmie pod Gdańskiem od końca XVII do początku XIX wieku (Mirosław Marcinkowski, Barbara Pospieszna); Eliasz Kopijewicz i Christian Philipp Golz – chełmski epizod wydawniczy z przełomu XVII i XVIII wieku (Piotr Paluchowski); Żydzi w Chełmie do 1814 roku (Michał Szulc); Dzieje Królewskiego Zespolonego Miasta Chełm w latach 1772-1813 (Alicja Marcinkiewicz); Dawny cmentarz żydowski na Chełmie (Michał Szulc); Osiedle mieszkaniowe na gdańskim Chełmie z lat czterdziestych XX wieku na tle działalności architekta Michaela Fleischera (Ewa Barylewska-Szymańska, Wojciech Szymański); Komando pracy jeńców wojennych na Chełmie (Arbeitskommando Stolzenberg) w latach 1941-1945. Przyczynek do dziejów Gdańska w okresie drugiej wojny światowej (Alicja Marcinkiewicz); Zmiany nazewnictwa ulic Chełma w XX i na początku XXI wieku (Jan Daniluk); Chełm po drugiej wojnie światowej: budowa osiedla Chełm-Orunia i późniejsze inwestycje (Ryszard Kopittke); Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Gdańsku-Chełmie w latach 1947-2017 (Maria Etmańska).
