Janusz Marszalec, redaktor tego tomu, pisze we wstępie, że „książka [ta] stanowi podsumowanie dwóch konferencji zorganizowanych w Muzeum Gdańska. Pierwsza odbyła się w 2018 r. pod nazwą »II wojna światowa. Operacje na pamięci«; druga – zatytułowana »Historia jako pokusa. Spojrzenie przez perspektywę Westerplatte« – miała miejsce rok później i została zorganizowana we współpracy z portalem historycznym ohistorie.eu, którego wydawcą jest Towarzystwo Historiograficzne – Koło Lubelskie”.
„Książka, którą trzymasz w ręku, Szanowny Czytelniku, wychodzi pod tytułem drugiej konferencji, traktuje więc przede wszystkim o »pokusie historii«. Znalazło się w niej osiemnaście tekstów autorów zajmujących się różnymi dziedzinami humanistyki i nauk społecznych. Są wśród nich historycy, historycy sztuki, socjolodzy, znawcy literatury, a także edukatorzy, nauczyciele i muzealnicy. Wybór tekstów jest więc interdyscyplinarny, gdyż na kwestie pamięci i polityki historycznej spoglądamy z różnych perspektyw. […] Kwestie poruszane w książce znajdują się dziś w centrum debaty publicznej, tym bardziej że związane są ze sporami o przyszłość takich miejsc, jak Pole Bitwy na Westerplatte. Również sam Gdańsk, miasto, w którym rozpoczęła się druga wojna światowa i w 1980 r. zapoczątkowano destrukcję komunizmu, jest miejscem, gdzie konflikt [wokół historii] przybrał spektakularny wymiar”.
„Spór o Westerplatte” – pisze dalej redaktor tomu – „jest pretekstem do szerszych refleksji. W przygotowanej publikacji Czytelnik zobaczy rozedrgany obraz polskiego społeczeństwa, spierającego się o narodowe symbole, ich historyczne tło i sens słowa »patriotyzm«. Będzie miał okazję zastanowić się nad wpływem tych problemów na literaturę, architekturę i edukację szkolną”.
***
„Historia jako pokusa. Spojrzenie przez pryzmat Westerplatte”, pod redakcją Janusza Marszalca, Wydawnictwo Muzeum Gdańska, Gdańsk 2021.
Spis treści: O pokusach historii. Wstęp (Janusz Marszalec); Część I. Gdańsk i Westerplatte – Gdańskie laboratorium pamięci i tożsamości (z wojną w tle) (Cezary Obracht-Prondzyński); Kto o Gdańsku pamięta i dlaczego pamięć o wojnie jest zagrożona? (Gdańsk i wojna – laboratorium pamięci) (Peter Oliver Loew); Czytanie krajobrazu: Westerplatte i Kulmhof w Chełmnie nad Nerem (Robert Traba); Westerplatte jako przedmiot sporu historycznego (Jan Szkudliński); Architektura rekonstrukcyjna pomiędzy polityką historyczną a komercją (Małgorzata Omilanowska); Westerplatte – obraz przemian po II wojnie (Waldemar Ossowski); Jak zmieniać Westerplatte? (z prof. Piotrem Lorensem rozmawiają Janusz Marszalec i Lech Parell); Część II. Dyskursy – Przeszłość i historia w dyskursie politycznym. Casus polski lat 2015-2019 (Ewa Solska); Krew najmłodszych i pamięć murów – Jan Józef Lipski o polityce historycznej (Łukasz Garbal); Wojna w muzeach świata – w poszukiwaniu opowieści (Piotr M. Majewski, Rafał Wnuk); Zbliżenia i pokusy. Polsko-rosyjskie dyskusje historyczne po 1989 r. (Mirosław Filipowicz); Zamach na Kutscherę, czyli pułapki kombatanckich historii (Waldemar Stopczyński); Bohaterstwo, niewinna ofiara, wina i wstyd w literaturze polskiej (Małgorzata Książek-Czermińska); Kilka uwag na temat wizerunku dwudziestolecia międzywojennego w kinie PRL (Dorota Skotarczak); Część III. Praktyki – Czego ma uczyć historia? Edukacja szkolna jako element polityki państwa (Agnieszka Jaczyńska); Rekonstrukcja historyczna – analiza fenomenu (Mateusz Jasik); Miejsce – (Nie)Obecność – Pamięć. Studium przypadku Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN” (Joanna Zętar); Imperial War Museums. Zbiory instytucji w kontekście badań i popularyzowania historii (Mariusz Gąsior); Indeks osobowy.
