Przez długie lata ta książka (jeśli tylko miało się do niej dostęp) była jedną z ważniejszych lektur dla każdego, kto był zainteresowany tym, jak wyglądał Gdańsk w XIX wieku. Irena Fabiani-Madeyska zebrała, odnalazła, opracowała i opatrzyła licznymi cennymi przypisami kilkanaście relacji polskich autorów z „odwiedzin Gdańska”. Wśród tych autorów są też postaci znane i ważne dla kultury polskiej w XIX wieku.
Fabiani-Madeyska zaznacza na wstępie, że „bohaterem tego zbiorku nie jest – jakby się zdawać mogło na pierwszy rzut oka – żaden z pamiętnikarzy, którzy nam w pierwszej osobie opowiadają wrażenia z odwiedzin Gdańska i jego okolic. Bohaterem jest samo miasto Gdańsk. Toteż nie należy tu szukać ani wyczerpujących informacji o autorach pamiętników, ani charakterystyki ich twórczości i postawy. […] Dla historyków Gdańska, dla rozległego choć utajonego Bractwa Miłośników tego miasta, dla coraz liczniejszych rzesz przewodników i turystów może nie bez znaczenia będzie to całe naręcze materiałów podanych przez mało dostępne lub zgoła dotychczas nie publikowane relacje polskie. Podkreślmy: polskie, często gorąco patriotyczne, wyczulone na te nieuchwytne dla obcych nici, które zawsze, i pod zaborami, wiązały polskie wybrzeże z resztą ziem polskich”.
***
„Odwiedziny Gdańska w XIX wieku”, z relacji polskich zebrała Irena Fabiani-Madeyska, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdańsk 1957.
Spis treści: I. Fiszer (1792) (Wstęp); II. Wyszkowski (1803); III. Żołnierze Księstwa Warszawskiego (1807-1813); IV. Święcki (1810); V. Biernacka (1816); VI. Niemcewicz (1817); VII. Tarnowska (1817); VIII. Więźniowie Wisłoujścia (1822-1866); IX. Krępowiecki (1827); X. Krasiński (1838); XI. Pol (1842); XII. Grabowski (1844); XIII. Czterechsetlecie gdańskie (1854); XIV. Deotyma (1858); XV. Kraszewski (1867); XVI. Gołębiewski (1872); XVII. Gomulicki (1877); XVIII. Matejko (1877); XIX. Tarnowski (1881); Źródła i omówienia; Zamkniecie; Cytowane dzieła; Spis ilustracji.
