Tom „szkiców z podróży” Ludwiga (Louisa) Passarge’a wydany został w 1857 roku. „Polskie wydanie dzieła – czytamy w okładkowej nocie – jest rzeczą ze wszech miar potrzebną, gdyż służyć będzie nie tylko polskiej kulturze, ale też sprawie porozumienia Polaków i Niemców”. To polskie wydanie ukazało się ponad półtora wieku po pierwszej niemieckiej edycji.
„Passarge, z pochodzenia Niemiec wschodniopruski – czytamy dalej na okładce – urodził się w majątku Wolittnick, dziś Primorskoje-Nowoje w rosyjskim obwodzie kaliningradzkim, nad samym brzegiem Zalewu Wiślanego. Tereny leżące wokół ujścia Wisły Passarge znał od dziecka, na zwiedzaną przez siebie krainę patrzył zatem nie powierzchownie jak turysta, który po raz pierwszy ogląda egzotyczne rejony, lecz z głębokim zrozumieniem. Jego opis, chociaż głęboko erudycyjny i gęsty od faktów, jest wartki i klarowny, aczkolwiek – patrząc z dystansu półtora stulecia – czasem można nie zgadzać się z jego subiektywnymi opiniami. Autor opisuje Żuławy Wiślane i miasta leżące na ich obrzeżach: Gdańsk, Tczew i Malbork. Wówczas należały one do Niemiec, dzisiaj są częścią Polski. Sama Wisła, wątek przewodni książki, jest toposem ważnym dla polskiej kultury narodowej, niejako rzeką-symbolem”.
W słowie wstępnym, napisanym do tej publikacji przez Andrzeja Januszajtisa, czytamy: „Czekałem na tłumaczenie tej książki od dawna. Z oryginałem niemieckim zapoznałem się bliżej, szukając opisów krajobrazów Żuław i dawnych obyczajów Żuławiaków. Przetłumaczyłem wtedy fragment na własny użytek i mogłem się przekonać, jak cenne to źródło. Luis Passarge był bystrym obserwatorem i świetnym pisarzem. Jego relacje, są wnikliwe i dalekie od powierzchowności. Miał gruntowne wykształcenie, rozległe zainteresowania i świetną pamięć i umiał swoje spostrzeżenia przelać na papier w atrakcyjny, wręcz pasjonujący sposób”.
***
Ludwig Passarge „Z wiślanej delty. Tczew, Gdańsk, Żuławy, Malbork. Szkice z podróży 1856”, przekład Wawrzyniec Sawicki, przypisy i posłowie Jacek Borkowicz, słowo wstępne Andrzej Januszajtis, Wydawnictwo „Oskar”, Gdańsk 2016.
Spis treści: Od redaktora; Słowo wstępne; Do Hermanna Podlecha; I. Tczew – Rzeka, Most, Warsztaty; II. Gdańsk – Ulokowanie, Architektura mieszczańska, Budowle publiczne, Architektura kościelna, Obraz Gdański, Krucyfiks, Wyspa Spichrzów, Genius loci, Rozmaitości, Epizod z historii Gdańska, Wycieczki (Do Oliwy, Z Oliwy do Orłowa), Ujścia Wisły, Jak powstają wydmy; III. Z wiślanej delty – Z perspektywy, Wszystko o wałach, Kraj i ludzie, Walka o Szpicę Mątowską, Z Elbląga do Gdańska; IV. Malbork – Punkt widzenia, Początki, Zamek Wysoki, Zamek Średni, Dodatki (Kanał jest koniecznością, Gmerki); Posłowie.
