„Sąd Ostateczny”, najcenniejsze dzieło sztuki znajdujące się w gdańskich zbiorach, w 2016 roku doczekał się publikacji, którą można chyba nazwać monumentalną.
Jak przypomina w słowie wstępnym Wojciech Bonisławski, dyrektor Muzeum Narodowego, tryptyk Memlinga „stanowi bardzo ważny w skali europejskiej i światowej przedmiot badań, zarówno pod względem rozwikłania zagadek z dziedziny teorii sztuki, jak i wszelkich aspektów konserwatorskich”. „Nasza publikacja – pisze dalej – jest pierwszym poświęconym »Sądowi Ostatecznemu« Hansa Memlinga wydawnictwem o tak szerokim spektrum zagadnień merytorycznych i niezwykłej urodzie artystycznej”.
Publikacja wyraźnie dzieli się na dwie części. W pierwszej zawarte są szkice i rozprawy różnych autorów. Druga część ma charakter niezwykłego albumu, do którego zdjęcia wykonał Andrzej Nowakowski. Ukazują one „Sąd” w kilku rozdziałach „tematycznych”, z całym bogactwem szczegółów, a wielu z nich nie da się zobaczyć nawet przy oglądaniu obrazu „na żywo”.
Nowakowski objaśnia intencje, które towarzyszyły mu przy pracy, w bardzo osobistym, wstępnym szkicu. Pisze: „Na chwilę »zawłaszczyłem« obraz. Na chwilę! W sumie – na trzy dni. Co tu ukrywać: jest to doświadczenie, które bez żadnych wątpliwości uznać można za jedno z najważniejszych w życiu. W ciszy, sam (…) oglądam pozbawione ochronnej szklanej kapsuły dzieło – i zatrzymuję się z aparatem w ręku. Udaję przed samym sobą, że to tylko praca do wykonania. Ale jestem bezradny. Ogarnia mnie wzruszenie…”.
Fotograf jest przekonany – i chciałby zapewne, aby jego album skłaniał czytelników do podobnego wniosku – że w obrazie Memlinga kryje się „tajemnica przemożnej siły wielkiej sztuki, która porywa bez względu na epokę i czas kontemplacji. Sztuki, która przerasta skalę wrażliwości pokoleń”.
***
Andrzej Nowakowski „Sąd. »Sąd Ostateczny« Hansa Memlinga”, Narodowe Centrum Kultury, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Muzeum Narodowe w Gdańsku, Kraków 2016.
Spis treści: Słowo wstępne (Wojciech Bonisławski); Wstęp (Andrzej Nowakowski); „Sąd Ostateczny Hansa Memlinga i malarstwo niderlandzkie XV wieku” (Katarzyna Płonka-Bałus); „Sąd Ostateczny” w malarstwie XV i początków XVI wieku (oprac. Jan Sadkiewicz); Początki kariery Hansa Memlinga w Brugii i znaczenie wczesnych zamówień dla jego twórczości (Till-Holger Borchert); „Sąd Ostateczny” Hansa Memlinga – zagadki badawcze (Antoni Ziemba); Tajniki techniki malarskiej Hansa Memlinga, czyli jak powstał „Tryptyk Sądu Ostatecznego” (Justyna Olszewska-Świetlik); Dokumentacja stanu zachowania obrazu „Sąd Ostateczny” Hansa Memlinga (Janusz Czop, Piotr Frączek, Michał Obarzanowski); Dzieła Hansa Memlinga (oprac. Jan Sadkiewicz); „Sąd Ostateczny” Hansa Memlinga – podstawowa literatura (oprac. Antoni Ziemba); Hans Memling i „Sąd Ostateczny” – kalendarium (oprac. Jan Sadkiewicz); Andrzej Nowakowski – album: Fundatorzy, Zmartwychwstanie | Sąd, Strącenie do Piekieł, Wstąpienie do Nieba.
