Kalina Zabuska ukazuje postać Daniela Chodowieckiego, artysty wywodzącego się z Gdańska, którego „skomplikowany rodowód czyni po ojcu Polakiem (choć najczęściej posługującym się językiem francuskim), a po dziadkach ze strony matki – i Francuzem, i Niemcem”. Ale „jako członek wspólnoty wyznaniowej skupionej wokół francuskiego kościoła reformowanego w Berlinie, utożsamiał się z losem pokoleń hugenotów, którzy za wierność przekonaniom skazani zostali na prześladowania i tułaczkę”.
Daniel Chodowiecki był znakomitym rysownikiem i rytownikiem, niezwykle popularnym; rzesze czytelników – jak pisze Kalina Zabuska – uczyły się „czerpać radość z lektury, pochłaniając kolejne stronice w oczekiwaniu karty z jego ryciną”. Był rysownikiem wszechstronnym, swoimi ilustracjami „potrafił wzbudzić zainteresowanie dziełem naukowym, romansową powieścią epistolograficzną, wierszem”. I „trafiał w gusta zarówno tych bardziej, jak i tych mniej wyrobionych miłośników książek”. Pozostały po nim tysiące rysunków i ponad dwa i pół tysiąca rycin, co pokazuje skalę jego pracowitości i sumienności.
W Gdańsku najczęściej odwołujemy się do jego prac z „Dziennika podróży do Gdańska z 1773 roku”. Podczas tego pobytu Chodowiecki „odwiedzał miejskie i podmiejskie siedziby patrycjatu, zasobne domostwa mieszczan i rezydujących w Gdańsku polskich arystokratów. Wszędzie tam bywał jako chętnie zatrudniany, a przy tym sowicie wynagradzany portrecista. (…) Powstał zbiór prac dokumentujących codzienność gdańskiego establishmentu. Przedstawiając sposób bycia i noszenia się przedstawicieli wyższych warstw społecznych, Chodowiecki szeroko otworzył drzwi do specyficznego, dość zamkniętego świata. Dzięki jego rysunkom poznajemy warunki, w jakich wówczas mieszkano, dowiadujemy się, jak spędzano czas wolny, a także jakie rodzinne i towarzyskie relacje łączyły gdańskie elity”.
Opowiadając o życiowych przypadkach Daniela Chodowieckiego, który stał się berlińczykiem, autorka – siłą rzeczy – przybliża nam także wydarzenia i świat XVIII stulecia. Zdaje się też wskazywać, że pozostawiony przez artystę dorobek artystyczny „traktowany jest dzisiaj jako fundament wiedzy na temat XVIII wieku”.
„Życie i twórczość Daniela Chodowieckiego – podsumowuje swoje opowieści i rozważania Kalina Zabuska – stanowiły ucieleśnienie ideałów oświecenia. Zmierzał do wytyczonego celu prostą drogą. Cenił spokojne radości, rodzinne szczęście, wartości zrodzone z miłości, lojalności i satysfakcjonującej pracy. W jego twórczości odnaleźć można zarówno odbicie głoszącego powrót do natury sentymentalizmu, jak krytycyzm moralny w duchu Diderota oraz preromantyczne zainteresowanie egzotyką, historią i kulturową tradycją Europy. (…) Czytał wiele na temat historii i teorii sztuki, nadrabiając w ten sposób brak akademickiego wykształcenia. Z pasją i docenianym przez współczesnych znawstwem gromadził dzieła sztuki, stając się w tej dziedzinie autorytetem”.
„Daniela Chodowieckiego przypadki” to książka bogato ilustrowana pracami artysty.
***
Kalina Zabuska „Daniela Chodowieckiego przypadki. Rzecz o artyście spełnionym z Gdańskiem i Berlinem w tle”, Fundacja Terytoria Książki, Gdańsk 2018.
Spis treści: Wprowadzenie; W hanzeatyckim Gdańsku (1725-1743) – Rodzi się artysta; Rodzice Daniela; Zaślubiny i gdańskie wesele; Zamieszanie z adresem; Kim byli i skąd przybyli Chodowieccy; Kupiec Gotfryd Chodowiecki, ojciec Daniela; Dom rodzinny; Oblężenie Gdańska w 1734 roku; Ulice dzieciństwa; Edukacja; Przedwczesna dorosłość. Oświecony Berlin (1743-1801) – Trudne początki (1743-1754); Berlińska wspólnota hugenotów; Droga do samodzielności (1754-1757); Życie codzienne (1757-1767); „Wielki Calas” przełomem w karierze; Dojrzałość twórcza (1767-1785); Podróż do Gdańska (czerwiec-sierpień 1773); Polskie reminiscencje; Lavater, Gellert, Lessing i inni; Z Szekspirem w roli głównej (1777-1787); Wątki hugenockie; Czas zbierania plonów (1785-1801); Schyłek życia – danse macabre; Spuścizna. Aneksy – Artystyczne drogi potomstwa; Kalendarium najważniejszych wydarzeń; Wybrana literatura; Spis ilustracji; Nota o autorce.
