Aby przybliżyć te publikację, pożyteczny będzie trzyzdaniowy wstęp historyczny. Od 1922 roku w Wolnym Mieście działało Towarzystwo Przyjaciół Nauki i Sztuki, utworzone z inicjatywy Polonii Gdańskiej. Działało ono (z przerwą w czasie wojny) do października 1957 roku, kiedy przekształcone zostało w Gdańskie Towarzystwo Naukowe, „gubiąc po drodze słowa »przyjaciół« i »sztuki«. „Aby nie zaprzepaścić jego dorobku, powołano 2 maja 1957 roku Gdańskie Towarzystwo Przyjaciół Sztuki”, czyli GTPS.
Minęło więc sześćdziesięciolecie działalności GTPS. Przygotowana z tej okazji publikacja swoimi treściami wykracza „poza problematykę rocznicy Towarzystwa i jego formalną historię”. „Chcieliśmy – piszą redaktorzy tego tomu, Jacek Balcewicz i Maria Mendel – aby książka ta traktowała o mieście i sztuce, powiązanych relacją, która jest obiektem naszych zainteresowań”.
Jedna z części tej książki traktuje o kulturze i sztuce „w ujęciu historycznym”, kolejna poświęcona jest Gdańskiemu Towarzystwu Przyjaciół Sztuki jako „wspólnocie in actu”, a ostatnia, „niemająca raczej charakteru naukowego”, „ukazuje GTPS we wspomnieniach i jest rodzajem otwartej trybuny”.
***
„Miasto (dla) sztuki, sztuka (dla) miasta. 60 lat działalności Gdańskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuki”, pod redakcją Jarosława Balcewicza i Marii Mendel, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2018.
Spis treści: O gdańskiej sztuce i kulturze historycznej: Powstanie Wolnego Miasta Gdańska. Kontekst narodzin Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki (Jarosław Balcewicz); Towarzystwo Przyjaciół Nauki i Sztuki (Jarosław Balcewicz); Architektura Wolnego Miasta Gdańska w latach 1920-1933. Nurt nowoczesny (wybrane przykłady) (Ewa Barylewska-Szymańska i Wojciech Szymański); O dialogu literatury i sztuk plastycznych w Gdańsku w latach 1945-2017. Próba rekonesansu (Janusz Mosakowski); Wobec fundamentalizmów: kruchość, osmoza, sieć, esencjonalność w wybranych praktykach twórczych powiązanych z Gdańskiem (Dorota Grubba-Thiede); Dwie generacje kompozytorów w powojennym Gdańsku – twórczość z życiem regionu w tle (Joanna Schiller-Rydzewska).
Miasto i sztuka we współzależnościach: ludzie, miejsca, kultura i ekonomia: Z mojej perspektywy, czyli słów kilka o artystach, galeriach i ich roli w życiu gospodarczym (Jadwiga Charzyńska); Marian Pelczar – twórca powojennego mitu polskości Gdańska (Sylwia Bykowska); Miejsce artysty, artysta miejsca (Maria Mendel); Ekonomia kultury i sztuki (Jarosław Balcewicz).
Gdańskie Towarzystwo Przyjaciół Sztuki: wspólnota in actu: Jak hartowała się Róża Czerwona. Uwagi o organizowanym w Gdańsku Ogólnopolskim Konkursie Poetyckim o Laur „Czerwonej Róży” (Feliks Tomaszewski); (Nie)chciany „Gdański Rocznik Kulturalny (Iwona Joć-Adamkowicz); Przegląd źródeł do dziejów Gdańskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuki z zasobów Archiwum Państwowego w Gdańsku i archiwów Instytutu Pamięci Narodowej (Daniel Gucewicz); Chlebnicka 2 – zarys dziejów (Andrzej Januszajtis).
Gdańskie Towarzystwo Przyjaciół Sztuki we wspomnieniach: Wspomnienia z dawnych czasów (Maria Rosner-Kania); Początki przyjaźni ze sztuką (Maria Rosner-Kania); Andrzej i GTPS (Anna Sobecka); Profesor Władysław Jackiewicz (Jarosław Balcewicz); GTPS i Heweliusz w Londynie (Jarosław Balcewicz); Marian Mokwa w GTPS (Jarosław Balcewicz); Marzec 1968 (Jarosław Balcewicz); Na Uniwersytecie Gdańskim o Heweliuszu i reformacji (Jarosław Balcewicz); GTPS miejscem spotkań artystów różnych pokoleń (Cezary Paszkowski); GTPS wydał na mnie dużo pieniędzy (Sławomir Grabowy; Festiwal Młodych Muzyków (Andrzej Cybulski).
