W tym obszernym, ciekawym edytorsko tomie zebrane zostały „szkice z dziejów i kultury książki w Prusach Królewskich od XV do XVIII wieku”, które profesor Zbigniew Nowak (zmarły w 2015 roku wieloletni pracownik i dyrektor PAN Biblioteki Gdańskiej) opublikował w latach 1968-2002. Autor dokonał takiego wyboru swoich prac, by powstała „spójna, logiczna i tematyczna całość, uporządkowana według podstawowych rygorów metodologicznych, stosowanych w badaniach typu bibliologicznego”.
W nocie od wydawcy czytamy, że „rozprawy i szkice profesora Zbigniewa Nowaka zamieszczone w tomie składają się na wszechstronny obraz dziejów i kultury książki w Prusach Królewskich (…). Autor przedstawia między innymi działalność drukarzy początków ery typograficznej; prezentuje Gdańsk jako ważny ośrodek książki od renesansu po oświecenie; szeroko omawia dzieje gdańskich bibliotek i księgarstwa. Oprócz tekstów syntetycznych znalazły się w tomie portrety najznamienitszych drukarzy, księgarzy i wydawców gdańskich. Na wybranych przykładach autor ukazuje też różne przejawy miłości do książek w dawnym Gdańsku. Tom zamykają szkice na temat początków bibliologii w Gdańsku”.
***
Zbigniew Nowak „Po starą księgę sięgam ze wzruszeniem. Szkice z dziejów i kultury książki w Prusach Królewskich od XV do XVIII wieku”, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2008.
Wprowadzenie; I. Sytuacja badawcza – Rozprawa 1. Stan badań nad historią książki w Prusach Królewskich (Książka w systemie kultury Prus Królewskich, Początki badań, Pod zaborem pruskim, Okres międzywojenny, Lata 1945-1998); Rozprawa 2. Czynniki kulturotwórcze w Prusach Królewskich doby odrodzenia (Założenia wstępne, Warunki naturalne i ich walory kulturotwórcze, Polityczne i ekonomiczne stymulatory procesów kulturowych, Reformacja jako czynnik kulturotwórczy, Gimnazja akademickie, Stypendia, Biblioteki, Drukarnie, Architektura, Walory kulturotwórcze działalności religijnej, Szkolnictwo kościelne, Biblioteki kościelne, Sztuka kościelna, Uwagi końcowe); Rozprawa 3. Biblioteka Gdańska Polskiej Akademii Nauk jako warsztat badań bibliologicznych (Biblioteka Gdańska jako przedmiot badań, Zbiory specjalne jako warsztat badań księgoznawczych, Dokumentacja dawnej świadomości bibliologicznej, Dawne księgarstwo i introligatorstwo, Materiały bibliologiczne w zbiorach nowych); II. Początki ery typograficznej – Rozprawa 1. Książka na Pomorzu Gdańskim do końca XV wieku (Doba rękopiśmienna, Doba inkunabułów); Rozprawa 2. Jakub Karweysse – pionier drukarstwa w Prusach Królewskich (Stan badań, Elementy biografii, Żywot Doroty, Passien-Büchlein, Geneza i charakterystyka oficyny Karweyssego); Rozprawa 3. W poszukiwaniu początków drukarstwa w Gdańsku; Rozprawa 4. Habent sua fata libelli – losy tłoczonych w Prusach Królewskich inkunabułów (Jakub Karweysse, Konrad Baumgart); Rozprawa 5. Straty inkunabułów ze zbiorów gdańskich w latach drugiej wojny światowej (Inkunabuły w Gdańsku do 1939 roku, Losy wojenne i sytuacja po 1945 roku, Stan obecny i zamierzenia badawcze); Rozprawa 6. Inkunabuły w zbiorach gdańskich (Zanim wynaleziono sztukę drukarską, Ars typographica, Inkunabuły w zbiorach polskich, Inkunabuły w zbiorach gdańskich); III. Gdańsk jako ośrodek książki od XVI do XVIII wieku – Rozprawa 1. Wytwarzanie książek w Gdańsku w XVI i XVII wieku (Wprowadzenie, Pierwsza stała drukarnia w Gdańsku, Przemiany w drukarstwie gdańskim w XVII wieku, Wydawcy gdańscy XVI-XVII wieku, Zakończenie); Rozprawa 2. Podręczniki szkolne w planach wydawniczych oficyn gdańskich do końca XVI wieku (Atrakcyjność edytorska książki szkolnej, Donatus minor – pierwszy podręcznik szkolny drukowany w Gdańsku, Podręczniki szkolne w repertuarze wydawniczym drukarni gdańskich XVI wieku, Zakończenie); Rozprawa 3. Gdańska drukarnia Guillemota-Hünefelda w służbie polskiej reformacji (1603-1652) (Rola drukarstwa w szerzeniu reformacji, Drukarstwo reformacyjne w Polsce XVI i XVII wieku, Gdańska oficyna drukarska Wilhelma Guillemota, 1603-1608, Repertuar wydawniczy oficyny Guillemota w Gdańsku, Andrzej Hünefeld – drukarz i nakładca polskiej reformacji w XVII wieku, Drukarz popularnego piśmiennictwa religijnego, Biblia gdańska z 1632 roku, Agenda z 1637 roku, Reformacyjne piśmiennictwo okolicznościowe, Nakłady, ceny, kolportaż, Walory typograficzne druków reformacyjnych); Rozprawa 4. Gdański epizod w działalności edytorskiej Eliasza Kopijewicza na początku XVIII wieku (Wprowadzenie, Elementy biografii, Działalność drukarska i wydawnicza w Gdańsku); Rozprawa 5. Gdańsk jako ośrodek książki w dobie oświecenia (Oświecenie w Gdańsku, Rozwój bibliografii, biobibliografii i bibliologii, System książki w oświeceniowym Gdańsku, Gromadzenie i użytkowanie książek); IV. Upowszechnianie książek – Rozprawa 1. Bibliotheca Senatus Gedanensis. 1596-1996 (Wprowadzenie, „Wiadomość historyczna, z czego powstała, jak dawno egzystuje”, „Wiadomość o budowie i lokalu”, „O funduszach i środkach utrzymywania się”, „Biblioteki uporządkowanie”, „Co się w bibliotece znajduje”, „Jakiego rodzaju jest katalogowanie”, „Osoby koło biblioteki chodzące”); Rozprawa 2. Biblioteka Zappio-Johannitana w Gdańsku 1689-1945 (Wprowadzenie, Sylwetka Zachariasza Zappio, Powstanie i rozwój Biblioteki Zappio-Johannitana, Wojenne losy księgozbioru, Stan obecny i sytuacja badawcza); Rozprawa 3. Księgarstwo w dawnym Gdańsku od XV do XVIII wieku (Doba rękopiśmienna, Obieg książki w dobie inkunabułów, Obieg książki w Gdańsku w XVI i XVII wieku, W dobie oświecenia); Rozprawa 4. Formowanie się zawodu bibliotekarza naukowego do końca XVIII wieku (Wprowadzenie, Odległe początki, Czasy nowożytne, W kręgu oświeconych erudytów, Co dalej?); V. De amore librorum – Rozprawa 1. Gdańskie ślady księgozbiorów znakomitych bibliofilów polskich doby odrodzenia (Renesansowe początki bibliofilstwa polskiego, Mylny trop księgozbioru królewskiego Zygmunta Augusta, Gdańskie ślady biblioteki Zygmunta III Wazy, Książka z „Volsciany” zabłąkana w Gdańsku, Ślad bibliofilskich zamiłowań Stanisława Fogelwedera); Rozprawa 2. Pankracy Klemme – gdański działacz reformacyjny i jego księgozbiór (Początki reformacji w Gdańsku, Działalność reformacyjna Pankracego Klemmego w Gdańsku, Księgozbiór Pankracego Klemmego); Rozprawa 3. Piśmiennictwo staropolskie w kręgu zainteresowań bibliofilskich i edytorskich Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza (U źródeł tradycji staropolskiej, W kręgu dawnych książek i autorów, „Kochanowski xiążę poetów czyli wierszopisów polskich”, Zainteresowania Klonowicem, „[...] pragnę ułatwić naukę jednego z najpiękniejszych języków”); VI. Kultura książki – Rozprawa 1. Miejsce piśmiennictwa polskiego w kulturze Gdańska w okresie I Rzeczypospolitej (Problemy kultury dawnego Gdańska, Książka polska w służbie narodowego języka, Wkład w rozwój nauki polskiej, Kuźnica polskiej reformacji, W kręgu piśmiennictwa okolicznościowego, Wykorzystana literatura); Rozprawa 2. Wybrane aspekty kultury książki w Gdańsku XVII wieku (Wprowadzenie, Czynniki wspomagające kulturę książki w Gdańsku XVII wieku, Historyczne i kulturowe konteksty procesów wytwarzania książek w Gdańsku XVII wieku, Przejawy miłośnictwa i kultu książki, Zalążki wiedzy o książce); Rozprawa 3. Udział miast Prus Królewskich i Książęcych w jubileuszu trzechsetlecia wynalezienia sztuki typograficznej (Geneza jubileuszu i jego obchody w XVI i XVII wieku, Główne akcenty obchodów trzechsetlecia typografii, Przejawy świadomości bibliologicznej w Prusach Książęcych i Królewskich do 1740 roku, Obchody jubileuszowe w Królewcu, Udział miast Prus Królewskich w jubileuszu typografii, Zakończenie); Rozprawa 4. Gdańskie oprawy książkowe XV-XVIII wieku (Wprowadzenie, Introligatorstwo w Gdańsku do końca XVIII wieku, Oprawy gotyckie w Gdańsku, Oprawy gdańskie XVI-XVIII wieku); Rozprawa 5. Szkota Andrzeja Aidiusa zmagania z paszkwilami antyangielskimi w Gdańsku XVII wieku; VII. Nauka o książce – Rozprawa 1. Problematyka bibliologiczna w ćwiczeniach oratorskich uczniów Jana Mochingera w gdańskim Gimnazjum Akademickim w XVII wieku; Rozprawa 2. Samuel Schelwig i początki bibliologii w Gdańsku (Wczesne ślady procesów bibliologicznych w Gdańsku, Przejawy procesów bibliologicznych w Gdańsku XVII wieku, Samuel Schelwig jako bibliotekarz i bibliolog); Rozprawa 3. Bibliologiczne dokonania Michała Krzysztofa Hanowa w Gdańsku doby oświecenia (Bibliologia w Prusach Królewskich w XVIII wieku, Źródła zainteresowań bibliologicznych Michała Krzysztofa Hanowa, Historia książki gdańskiej na łamach „Nützlicher Danziger Erfahrungen”, Hanow jako historyk drukarstwa gdańskiego, Inne prace bibliologiczne); Przypisy; Nota bibliograficzna; Indeks osób.
