Bartłomiej Keckermann to postać znany z historii nauki w Gdańsku. Znana, choć przecież nie za bardzo popularna. W Gdańsku się urodził i w Gdańsku rozpoczynał naukę, ale przez kilkanaście lat (a to dużo w jego krótkim życiu – 1572-1609) studiował na niemieckich uniwersytetach i tam prowadził wykłady. Do rodzinnego miasta wrócił w 1602 roku.
Jeśli potrafimy coś o nim powiedzieć, to najczęściej sprowadza się to do stwierdzenia, że zreformował program nauczania w Gimnazjum Akademickim, dostosowując go do standardów, które obowiązywały wtedy w europejskich uniwersytetach, a także to, że jest autorem „pierwszego w kraju samodzielnego traktatu poświęconego morzu i nautyce”. Jego bogaty dorobek z zakresu filozofii i teologii (a dzieła te w dużej części powstały w Gdańsku) wydawał się raczej wtórny, kompilatorski i mało ciekawy dla współczesnych badaczy. A okoliczność, że swoją uwagę poświęcali mu gdańscy naukowcy, mogła to przekonanie jeszcze utwierdzać: studiowali go bardziej z tego powodu, że był gdańszczaninem, niż z powodu naukowej wartości jego prac.
Dlatego wydana przez Polską Akademię Nauk książka Danilo Facci „Bartłomiej Keckermann i filozofia” jest zapewne zaskoczeniem. Sam fakt, że obcokrajowiec, jak sądzić można po nazwisku, pisze w Warszawie książkę o niemieckim – chyba jednak – filozofie, po którym zostały dzieła tworzone po łacinie – jest sporą niespodzianką.
Ale jeszcze ciekawiej robi się, kiedy sięgniemy do wstępu. Facca pisze: „Choć trudno mówić o jakimś spektakularnym »odkryciu« Keckermanna, w istocie w ostatnich dziesięcioleciach badacze z pewną regularnością powracali do dzieł tego autora. Odnosi się wrażenie, że ten powolny, ale nieprzerwany proces czerpania z Keckermannowej encyklopedii, często cząstkowy i chaotyczny, jeszcze nie dobiegł końca. Wydaje się wręcz, że wraz z poszerzaniem wiedzy na temat zjawisk intelektualnych początku ery nowożytnej, ranga Keckermanna – z jego jasnym stylem, naukowym przygotowaniem i rozległą kulturą – wzrośnie na tyle, że choć może nie stanie się on »klasykiem«, to na pewno znajdzie się w szeregu autorów, których głosu warto posłuchać”. Facca dodaje, że „mamy tu do czynienia z trwałą tendencją” i odwołuje się do autorów, którzy poświęcili gdańszczaninowi „interesujące stronice”.
Zapewne ta książka nie jest lekką lekturą na zimowe wieczory. Facca obszernie analizuje poglądy Keckermanna na filozofię. „Keckermann wierzył – czytamy – że w duszy człowieka ukryte są iskry Bożej mądrości, które jednak niechybnie zgasną, jeśli nie podtrzyma ich odpowiedni system kształcenia, oparty na najlepszych metodach. Szkolnictwo przyczynia się zatem do zbawienia człowieka, a kluczowe znaczenie w tym eschatologicznym planie ma nauczanie filozofii neoarystotelesowskiej”.
Facca stwierdza, że Keckermann realizował „szesnastowieczne ideały w nowoczesnym programie dydaktycznym”. Był jednym z tych myślicieli, dzięki którym „filozofia podąża w kierunku głębokich przeobrażeń, w wyniku których staje się czymś niewspółmiernym z klasycznym i scholastyczno-średniowiecznym modelem, któremu dochowuje wierności już tylko w słowach”.
***
Danilo Facca „Bartłomiej Keckermann i filozofia”, Polska Akademia Nauk Instytut Filozofii i Socjologii, Warszawa 2005.
Spis treści: Wstęp; I. Kariera logiczna – Filozofia jako logika, Keckermann i Ramus, Filozofia jako metodologia. Loci communes, Logika w służbie refutacji. Dowodzenie i zasady; II. Kariera teologiczna – Teologia i metodologia, Teologia i logika, Polemiki; III. O jedności filozofii – Problem ciągłości, Praecognita philosophica, Powstanie cursus philosophicus; IV. Metafizyka: królowa nauk czy obce ciało – Ontologia i teologia, Dwie nauki pierwsze, I znowu ancilla theologiae; V. Dyscypliny filozoficzne. „Nauki”. Fizyka – Filozofia natury ad majorem Dei goriam, Pseudonauki: alchemicy, Stworzenie. Perypatetycka filozofia przyrody, Antropologia filozoficzna a): ciało ożywione, Profecja, Antropologia filozoficzna b): wyższe własności i intelekt, Meteorologia i astronomia; VI. Prymat praktyki – Praktycyzm, Dyscypliny praktyczne. „Roztropności”, Etyka, Polityka, Ekonomia; Zakończenie.
