Praca o napoleońskiej twierdzy Gdańsk miała być rozprawą habilitacyjną doktora Andrzeja Nieuważnego. Autor zmarł niespodziewanie w 2015 roku, ale „ukończył pracę w zasadniczych partiach” i po „uporządkowaniu opracowanego materiału i poskładaniu napisanych już fragmentów ostatnich rozdziałów” możliwe było oddanie jej do druku.
„Ostatecznym tematem rozprawy” – pisze w przedmowie Dariusz Nawrot – „jest twierdza Gdańsk, a przede wszystkim rola, jaką odegrała ona w latach 1811-1813, kiedy na wschodzie ważyły się losy imperium Napoleona. Autor omówił zarówno architekturę militarną, jak i znacznie twierdzy jako zaplecza dla wielkich operacji wojennych przeciwko Rosji, w tym skład garnizonu, chociaż jak sam zaznaczał, nie wyczerpuje to wszystkich aspektów dziejów Gdańska w epoce napoleońskiej”.
„Andrzej Nieuważny wniósł także wiele uzupełnień do tematu i skorygował wiele nieścisłości. Szczególnie cenne są fragmenty, które Autor oparł na nieznanych dotychczas materiałach źródłowych z archiwów rosyjskich i francuskich. Pracę uzupełnia między innymi cenny aneks, zawierający studium szefa batalionu inżynierii Josepha-Jacquesa Golla”.
***
Andrzej Nieuważny „Klucz do wszystkiego. Dzieje napoleońskiej twierdzy Gdańsk 1807-1814”, Monografie Muzeum Gdańska, t. 4, Wydawnictwo Muzeum Gdańska i Wydawnictwo Arche, Gdańsk-Sopot 2022.
Spis treści: Przedmowa (Dariusz Nawrot); Wstęp; Zmiana władzy: Dlaczego Gdańsk?, X Korpus Wielkiej Armii, Twierdza nad Motławą, Załoga Gdańska, Elita „broni uczonych”, Dylematy inżynierii, Atak na Żuławy, Blokada, Regularne oblężenie 1-23 kwietnia, 23 kwietnia – 20 maja, Kapitulacja, Kapitulacja Wisłoujścia, Zajęcie Gdańska; Francuska twierdza: Nowy garnizon, Zdobycz wojenna, Zaopatrzenie, Znaczenie zwycięstwa, Los garnizonu, Przygotowania do obrony, Ranni i chorzy; Odległa twierdza nad Bałtykiem – Gdańsk 1807-1811: Działa z Gdańska, Dowództwo twierdzy, Gubernator, Sztab twierdzy 1807-1811, Garnizon 1807-1810, Warunki służby i życia; „Gibraltar Baltyku” – fortyfikacja Gdańska 1807-1813: Prace w 1809 roku, Twierdza okiem szefa batalionu Golla, 1811 rok. Wizja wielkiej twierdzy, Inżynierowie w twierdzy, Korekty Napoleona, ostateczny plan, Roboty w 1811 roku, Finansowanie robót, 1812 rok. „Nota inżynierska”, Fortyfikacje przed oblężeniem, Uzbrojenie twierdzy, „Wielki garnizon” w latach 1811-1812, Gospodarka okiem wojskowych; Strażnica cesarstwa: Obserwacja Prus, Wywiad przeciw Rosji; 1812 rok. Wielka twierdza składowa: Logistyczne zaplecze armii, Arsenały i warsztaty, Zaopatrzenie, Gdańska marynarka, 1812 rok. Twierdza czasu wojny, Załoga czasu wojny, Wojna a Gdańsk; 1813 rok. Oblężenie i kapitulacja: Po klęsce, Punkt zborny rozbitej armii, Rosjanie pod twierdzą, Pierwsza faza oblężenia, Czas rozejmu, Druga faza oblężenia, Rosyjska zdobycz, Niewola garnizonu; Zakończenie: Konflikty sojusznicze, Twierdza a miasto – między współistnieniem a przemocą, Fortyfikacyjny spadek; Aneksy; Bibliografia; Spis tabel; Spis ilustracji, Indeks osobowy.
