Trzeci tom przygotowywanej przez Muzeum Gdańska serii „historie gdańskich dzielnic” prowadzi nas do Nowego Portu, „który zawdzięczał swoje powstanie i rozwój wydarzeniom wielkiej polityki. W efekcie pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej w 1772 r. tereny na lewym brzegu Wisły – w przeciwieństwie do Gdańska – znalazły się w granicach Królestwa Prus. Stało tu wówczas siedem domów. Chcąc osłabić pozycję ekonomiczną miasta, władze pruskie rozpoczęły rozbudowę nowej osady portowej wraz z komorą celną. Przy Nowym Torze Wodnym utworzono miejsce przeładunku towarów, warzelnię soli, zaczęły powstawać również pierwsze spichrze. […] Oficjalnie Nowy Port został włączony do gminy miejskiej 17 marca 1814 r.”.
I tak dzieje dzielnicy w XIX i XX wieku biegły niemal tym samym torem, co historia samego Gdańska. Po wojnie ta część miasta uznana została za mniej atrakcyjną, a dziś „Nowy Port nie odzyskał dawnego charakteru barwnej dzielnicy portowej i wciąż czeka na ponowne odkrycie, a potencjał dzielnicy wydaje się ogromny”.
***
„Nowy Port”, historie gdańskich dzielnic t. 3, pod redakcją Janusza Dargacza, Katarzyny Kurkowskiej i Leszka Molendowskiego, Wydawnictwo Muzeum Gdańska, Gdańsk 2021.
Spis treści: Słowo od redaktorów; Ujście Wisły w rejonie Gdańska na przestrzeni wieków (Zdzisław Kościelak); Na zachodnim brzegu Wisły. Średniowieczne i nowożytne dzieje terenów późniejszego Nowego Portu (Piotr Paluchowski); Rozwój przestrzenny Nowego Portu w latach 1772-1939 (Szymon Bakalarczyk); Dzieje Nowego Portu w okresie napoleońskim (1807-1814). Aspekty militarne (Cezary Wołodkowicz); Oddziały wojskowe w Nowym Porcie na przełomie XVIII i XIX wieku (Krzysztof Kucharski); Architektura Nowego Portu w XIX wieku (Magdalena Staręga); Życie religijne w Nowym Porcie do początku XX wieku (Sławomir Kościelak); Cmentarze w Nowym Porcie (Anna Krüger); Polska obecność w Nowym Porcie w latach 1919-1939 (Jan Daniluk); „Gdański dynamit”. Nowy Port jako ośrodek produkcji spirytusu i handlu nim w okresie międzywojennym (Adrian Mitter); Kim byli powojenni mieszkańcy Nowego Portu? Analiza struktury pochodzenia na przykładzie ul. Oliwskiej (Sylwia Bykowska); Morski Dom Kultury – architektura i historia działalności (Szymon Jocek); Reakcje działaczy partyjnych Komitetu Dzielnicowego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Gdańsk-Portowa na protesty w marcu 1968 roku i rewoltę grudniową roku 1970 (Przemysław Ruchlewski); Z dziejów Kościoła katolickiego w Nowym Porcie w okresie Polski Ludowej (Daniel Gucewicz, Leszek Molendowski); Jednostki policyjne i wojskowe w Nowym Porcie w latach 1945-1990. Wybrane zagadnienia (Daniel Czerwiński); Nowa dzielnica Gdańska. Radykalne plany przebudowy Nowego Portu i projekty zrealizowane po roku 1945 (Klaudiusz Grabowski, Beata Oracz).
