W obszernym studium poświęconym nekropoliom przy Wielkiej Alei przedstawione zostały dzieje rozległego założenia cmentarnego, które powstało pod koniec lat sześćdziesiątych XIX stulecia w rejonie obecnej alei Zwycięstwa. Historia tych cmentarzy została ukazana na szerokim tle kultury funeralnej w XIX wieku. Dzieje tych obiektów, które bezpowrotnie uległy zniszczeniu po II wojnie światowej, zasługują na uwagę z powodu powiązania z historią miasta i jego rozwojem przestrzennym. Przybliżają też różnorodne zjawiska związane z historią społeczną, mentalnością i obyczajowością w XIX wieku.
„Jeszcze kilkadziesiąt lat temu – czytamy w nocie na okładce – jedna z najbardziej ruchliwych arterii współczesnego Gdańska otoczona była cmentarzami. Dziś pozostałości po nich dostrzec potrafi jedynie wprawne oko badacza: pojedyncze płyty nagrobne skryte pod gęstymi zwojami bluszczu, tu i ówdzie zachowany bieg cmentarnych alejek czy układ drzew posadzonych wzdłuż ogrodzenia nekropolii”.
Anna Krüger prowadzi nas „tropem zaginionych gdańskich cmentarzy i pieczołowicie rekonstruuje kulturę funeralną drugiej połowy XIX i pierwszej połowy XX wieku. Nie tylko kreśli dzieje największego założenia cmentarnego w mieście, wskazując ślady nieistniejących już miejsc pochówku dawnych gdańszczan, ale także przybliża czytelnikom ówczesne obyczaje związane z przeżywaniem śmierci i żałoby: z uwagą czyta rozporządzenia dotyczące konserwacji i przechowywania zwłok, śledzi losy pracowników cmentarnych, wertuje katalogi firm kamieniarskich, przegląda dawne czasopisma w poszukiwaniu nekrologów, a także opisuje trendy w modzie żałobnej. Ta książka to studium miasta oglądanego zza cmentarnej bramy – za którą najważniejsze problemy i podziały społeczne, etniczne oraz religijne wcale nie tracą na znaczeniu, a wręcz przeciwnie, stają się nieraz jeszcze bardziej uderzające”.
***
Anna Krüger „Cmentarze przy Wielkiej Alei w Gdańsku 1867-1945. Studium z dziejów kultury funeralnej”, Fundacja Terytoria Książki, Gdańsk 2021.
Spis treści: Wstęp; Rozdział I – Początki cmentarzy podmiejskich w Europie ze szczególnym uwzględnieniem Królestwa Prus i Gdańska (Przemiany prowadzące do zakładania nowoczesnych nekropolii pod koniec XVIII i na początku XIX wieku, Przemiany w prawie cmentarnym w rejencji gdańskiej, Kwestie demograficzne w Gdańsku w drugiej połowie XIX wieku i w dwudziestoleciu międzywojennym); Rozdział II – Powstanie i rozwój cmentarzy przy Wielkiej Alei w Gdańsku (Cmentarze gdańskie w pierwszej połowie XIX wieku, Zakładanie cmentarzy przy Wielkiej Alei, Drugi etap 1884–1901, Dalsze losy cmentarzy przy Wielkiej Alei. Wiek XX [plany zamykania cmentarzy]); Rozdział III – Układ przestrzenny cmentarzy przy Wielkiej Alei (Kształtowanie się form przestrzennych cmentarzy w Europie, Planowanie cmentarzy [Gdańsk a inne miasta], Planowanie cmentarzy przy Wielkiej Alei, Budowle cmentarne, Ogrodzenia cmentarne, Studnie i pompy); Rozdział IV – Zarządzanie cmentarzami (Regulaminy, cenniki i inna dokumentacja, Organizacja pogrzebów, Organizacja miejsc grobowych, Stawianie pomników nagrobnych, Opieka nad grobami, Ekshumacje, Kwestie porządkowe, Pracownicy cmentarni); Rozdział V – Kultura funeralna Gdańska (Usługi pogrzebowe, Uroczystości pogrzebowe, Upamiętnianie zmarłych); Cmentarny epilog; Podziękowania; Aneks; Przypisy; Bibliografia; Spis tabel; Spis ilustracji, Indeks nazwisk.
