Kobiety we władzy samorządowej

Odbywające się w Polsce w 1990 roku wybory samorządowe były pierwszymi demokratycznymi wyborami. W pierwszej kadencji w samorządzie znalazło się zaledwie 10,9% kobiet, dokładnie 5652 na 51989 radnych wszystkich szczebli¹. Tylko 6,4% kobiet zajmowało kierownicze stanowiska – wójta, burmistrza, prezydenta, przewodniczącego rady. Od czasu transformacji ustrojowej udział kobiet w każdych kolejnych wyborach stopniowo się zwiększał, a w wyborach z 2014 roku, gdy obowiązywała trzydziestopięcioprocentowa kwota płci wśród kandydatów i kandydatek na listach wyborczych, kobiety uzyskały 27% w organach uchwałodawczych, tj. Sejmikach Wojewódzkich, Radach Powiatu i Radach Gmin.

Wzrost udziału kobiet we władzach uchwałodawczych wiąże się z tym, że polityka samorządowa w dużej mierze dotyczy edukacji, służby zdrowia — obszarów silnie sfeminizowanych. Kobiety są zazwyczaj wykształcone w tych kierunkach, a jako osoby w większości „zarządzające” gospodarstwami domowymi i wychowaniem dzieci mają dużą wiedzę na temat funkcjonowania tych obszarów. Ponadto aktywność polityczna kobiet na szczeblu lokalnym jest społecznie akceptowalna, jawi się bowiem jako łatwiejsza do pogodzenia z rolą społeczną².

Najmniej kandydatek jest do organów wykonawczych gmin, czyli na wójcinie, burmistrzynie i prezydentki miast. Spośród osób kandydujących na te istotne stanowiska we wszystkich polskich gminach w 2014 roku tylko 16% stanowiły kobiety. W 2010 roku kandydatek było jedynie 14%, a w 2006 – 12%. W efekcie wójtami, burmistrzami i prezydentami miast w przeważającej większości są mężczyźni (rys.1).

Rysunek 1 Kobiety i mężczyźni wśród organów wykonawczych w wyborach samorządowych w 2014 roku

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej

Na tle państw europejskich Polska plasuje się nieco poniżej średniej (UE – 36%, Polska – 27%). Jednakże prawie we wszystkich państwach, z wyjątkiem Irlandii i Islandii, występuje znacząca różnica pomiędzy liczbą kobiet we władzy uchwałodawczej a ich liczbą we władzy wykonawczej (rys.2).

Rysunek 2 Kobiety w samorządach według typu władzy w % w 2015

Źródło: opracowanie własne na podstawie ESS 2016, Local level politics.

Największy wzrost udziału kobiet we władzy lokalnej po 1989 roku widoczny jest w samorządzie wiejskim (tab. 1).

Tabela 1. Udział kobiet wśród ogółu sołtysów w sołectwach gmin wiejskich i miejsko-wiejskich w wybranych latach

Źródło: GUS

Wprawdzie w świetle regulacji obowiązujących od 1990 roku pozbawione osobowości prawnej sołectwa są silnie uzależnione od władz gmin, ale dobrze wpisuje się w nie aktywnoś

społeczna kobiet na terenach wiejskich. Ważny mechanizm wspierania gospodarki finansowej sołectw stanowi fundusz sołecki³, z którego w 2015 roku korzystało już 64,3% gmin z sołectwami⁴. Fundusz w znacznym stopniu wzmocnił skuteczność działań osób pełniących funkcję sołtysa i integrację środowiska.

Bogate doświadczenie kobiet w działalności w ramach organizacji i stowarzyszeń (koła gospodyń wiejskich, kółka parafialne, nieformalna działalność na rzecz szkół, świetlic itp.) stanowi kuźnię budowania sołeckiej wspólnoty. Badania Ilony Matysiak⁵ wskazały, że zasadniczo nie ma różnic między kobietami i mężczyznami w pojmowaniu roli sołtysa, jednakże sołtyski są bardziej wrażliwe na kwestie podnoszenia jakości lokalnej przestrzeni publicznej (sadzenie kwiatów, tworzenie klombów). Ponadto kobiety częściej były inicjatorkami działań integracyjnych (festyny) w swoich sołectwach, podczas gdy sołtysi nieco częściej określali siebie jako „wykonawców” czy „koordynatorów” przedsięwzięć zaproponowanych przez innych działaczy lokalnych.

Autor: Barbara Kijewska

Doktor nauk politycznych, Uniwersytet Gdański