„Praca niniejsza – pisze we wstępie Waldemar Nocny – tylko w skróconej formie odnosi się do powstania Przekopu Wisły. Jej celem stało się przybliżenie czytelnikom życia mieszkańców i losu osad z najbliższego otoczenia nowej rzeki, które w końcowym etapie II wojny światowej stały się miejscem niejednej tragedii – przymusowej ewakuacji więźniów, potraktowanych nieludzko, a także cywilów i żołnierzy niemieckich uciekających przed armią zwycięzców. Po zakończeniu działań zbrojnych nastąpił czas obejmowania przez polskich osadników, repatriantów, przesiedleńców i zdemobilizowanych żołnierzy zniszczonych, nierzadko zatopionych terenów. W nowym miejscu zamieszkania napotykali nie tylko na głuchy opór, zresztą nielicznych, dawnych mieszkańców, lecz przede wszystkim zwycięskich żołnierzy sowieckich, traktujących tereny Żuław, Mierzei Wiślanej czy samego ujścia Wisły jako zdobycz wojenną, którą należało bezwzględnie eksploatować”.
„Przy ujściu Wisły – czytamy dalej we wstępie – następowała prawie całkowita wymiana narodowościowa, z wolna tworzył się nowy świat. Odrzucano pewne standardy cywilizacyjne, gdyż wiązały się z niemieckim etosem pracy i dyscypliny. Nowe formy i nawyki bytowania nie pasowały jednak do zastanych sposobów życia i gospodarowania. (…) [W książce] dominujące stały się rozdziały o powojennych losach ujścia. Dość szeroko potraktowano teren powiatu gdańskiego i życia jego nowych mieszkańców. Doświadczenia osób z najbliższego otoczenia wielkiej rzeki dają ogólny obraz lat powojennych, czasami wręcz dramatyczny. Mieszkańcy ujścia doświadczali tych samych utrapień, trudności i podzielali te same nadzieje na lepszą przyszłość”.
***
Waldemar Nocny „Katastrofa. Ujście Wisły w czasach przełomu”, Fundacja „Meritum”, Gdańsk 2019.
Spis treści: Wstęp; R. I. Historia terenu przyszłego Przekopu Wisły – Nickelswalde (Mikoszewo), Schönbaum (Drewnica), Schmerblock (Błotnik), Einlage (Przegalina), Schiewenhorst (Świbno), Schnakenburg (Komary); R. II. Budowa Przekopu Wisły; R. III. Niebezpieczeństwa żeglugi w akwenie przyujściowym; R. IV. Ujście Wisły w okresie Wolnego Miasta Gdańska i podczas II wojny Światowej; R. V. Tereny Żuław i Mierzei Wiślanej w pierwszych latach po wojnie – Akcja osiedleńcza, 1946, 1947, 1948, 1949, 1950, Zmiany w przynależności gmin i gromad, Rejestracja szkód wojennych, Kwestie pobytu Wojska Polskiego na zdobytych terenach, Pobyt wojsk rosyjskich na Mierzei, Żuławach i innych obszarach woj. gdańskiego, Odwadnianie i osuszanie terenów Żuław, Spółki wodne, Przesiedlenie Niemców, Akcja wysiedleńcza obywateli ZSRR, Osadnictwo wojskowe, Rybołówstwo, Strefa nadgraniczna, Wypoczynek w osadach rybackich Mierzei Wiślanej; R. VI. Tereny ujścia w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XX wieku – Mikoszewo, Drewnica, Błotnik, Przegalina, Komary, Śpiewowo/Świbno; Zakończenie.
