W wydanym ostatnio tomie „studiów z architektury i sztuki” Małgorzata Omilanowska koncentruje się na „rozmaitych zagadnieniach artystycznych związanych z regionem pobrzeża Bałtyku, uchwytnych w architekturze i sztuce ostatnich dwóch stuleci”. Bardzo często tematem tych studiów jest architektura i sztuka Gdańska.
Jako pierwsze znajdujemy w tym tomie obszerne studium poświęcone zmianom urbanistycznym, które zaszły w Gdańsku w związku z wyburzeniem fortyfikacji obronnych. „Późna defortyfikacja Gdańska – pisze Omilanowska – nie wynikała z opieszałości władz miejskich czy braku potencjału rozwojowego miasta, ale z nadrzędnej polityki państwa i jego potrzeb strategicznych. To militarne znaczenie Gdańska, wynikające z jego położenia geograficznego w cesarstwie niemieckim, a nie z militarnej wartości umocnień – w drugiej połowie XIX wieku już nikłej – zdecydowało o jego rozwoju przestrzennym na tym etapie”. W części tekstów uwaga autorki skupiona jest na wybranych gdańskich budowlach, „które z racji funkcji czy okoliczności ich budowy odegrały szczególną rolę w rozwoju architektury tego miasta”. I tak, odnajdujemy szkice, w których omówione zostały budynki łaźni publicznych w Dolnym Mieście i Nowym Porcie, a także krematorium przy dzisiejszej ulicy Traugutta. Możemy też zapoznać się z „kilkoma uwagami o translokacji i zreplikowaniu kamienicy gotyckiej przy ulicy Chlebnickiej” (współautorem tego tekstu jest Edmund Kizik). Z kolei, w szkicu o inicjatywach architektonicznych cesarza Wilhelma II, autorka chce zwrócić uwagę na trzy zjawiska: „kształtowanie architektury Politechniki Gdańskiej, powstanie idealnej wioski w Kadynach i pojawienie się w architekturze Prus Wschodnich i Zachodnich form norweskiego stylu narodowego”.
W kilku tekstach tematem jest architektura uzdrowisk nadmorskich, a jeden z nich traktuje o „zjawisku budownictwa prefabrykowanego i jego zastosowaniu w tworzeniu architektury letniskowej”.
Wśród studiów zamieszczonych w tym tomie są też poświęcone „zagadnieniom związanym z polską polityką morską i architekturą czasów II Rzeczypospolitej”. Pierwszy przybliża „propagandę wizualną »Polski morskiej« w tym okresie”, a drugi architekturę uzdrowiskową „w służbie polskiej polityki morskiej” (chodzi o takie kąpieliska jak Jastrzębia Góra, Jastarnia i Jurata).
Dwa opracowania dotyczą architektów niemieckich, którym zdarzyło się działać na terenie Pomorza – Waltera Gropiusa i Herberta Böhma. Ten ostatni pełnił funkcję architekta miejskiego w okupowanej Gdyni.
Większość tekstów zamieszczonych w tym tomie była już publikowana. Na potrzeby tego nowego wydania zostały one „zrewidowane, uaktualnione, poprawione i uzupełnione, często też wzbogacone o nowy materiał ilustracyjny”.
***
Małgorzata Omilanowska „Budowanie nad Bałtykiem. Studia z architektury i sztuki Gdańska, Pomorza i Żmudzi”, Fundacja Terytoria Książki, Gdańsk 2018.
Spis treści: Defortyfikacja Gdańska na tle przekształceń miast niemieckich w XIX wieku; Gdańska czy(li) niemiecka? Problematyka identyfikacji narodowej i regionalnej na przykładzie architektury Gdańska lat 1871-1914; Wędrująca kamienica. Kilka uwag o translokacji i zreplikowaniu kamienicy gotyckiej przy ulicy Chlebnickiej w Gdańsku w świetle dokumentów (współautor: Edmund Kizik); Cesarz Wilhelm II i jego inicjatywy architektoniczne na wschodnich rubieżach Cesarstwa Niemieckiego; Łaźnia publiczna i szkolna przy ulicy Jaskółczej w Dolnym Mieście; Kremacja w kulturze europejskiej doby nowoczesnej a gdańskie krematorium przy dawnej drodze Świętomichalskiej (ulica Traugutta) w Gdańsku; Początki kąpieli morskich w Europie; Drewniana architektura kąpielisk nadbałtyckich i działalność wołogoskiej firmy budowlanej; Architektura uzdrowiskowa Połągi w latach 1870-1914; Waltera Gropiusa realizacje architektoniczne na Pomorzu; Propaganda wizualna „Polski morskiej” w II Rzeczypospolitej; Nadbałtycka architektura uzdrowiskowa w służbie polskiej polityki morskiej (1918-1939); Robert Böhm, architekt miejski Gotenhafen, i jego działalność w Gdyni w latach 1941-1945.
