„Położenie gdańskiego grodu nad morzem i u ujścia Wisły sprawiało, że dla wielu gości przybywających do Rzeczypospolitej drogą morską miasto stanowiło jej wizytówkę” – czytamy w wydawniczej nocie. „Nie inaczej było pod koniec września 1587 r., gdy na wodach Zatoki Gdańskiej pojawiła się flotylla szwedzka z Zygmuntem Wazą na pokładzie jednego ze statków. Kandydaturę Wazy do tronu polskiego wysuwano już wcześniej. W kwietniu i maju 1573 r., w trakcie pierwszej wolnej elekcji po śmierci ostatniego z Jagiellonów Zygmunta Augusta pod Kamieniem, do korony pretendował Jan Waza, książę szwedzki, szwagier zmarłego króla, mąż Katarzyny Jagiellonki. Wówczas silniejsze okazało się jednak stronnictwo profrancuskie. Kolejna okazja do walki o tron królestwa ze stolicą w Krakowie nadarzyła się w roku 1587, w trakcie zwołanego sejmu elekcyjnego (30 czerwca 1587 r. w Woli). Tym razem jednak stronnictwo proszwedzkie z Janem Zamoyskim na czele optowało za kandydaturą młodego królewicza Zygmunta. Za największy atut pretendenta do tronu Rzeczypospolitej Obojga Narodów uznawano jego skoligacenie z Jagiellonami oraz poparcie ciotki Anny Jagiellonki. Choć nie luterański Gdańsk, a pobliski klasztor Cystersów w Oliwie odegrać miał decydującą rolę w pierwszych dniach pobytu monarchy na ziemiach należących do królestwa, to jednak oficjalne powitanie Zygmunta i towarzyszącej mu siostry Anny nastąpić miało następnego dnia przy Zielonej Bramie. Gdańsk zatem prezentował się jako pierwsze z podległych władcy miast. Panowanie Wazów – Zygmunta III, Władysława i Jana Kazimierza, przypadło zarazem na schyłek złotego wieku (XVI–XVII w.) w rozwoju tego portowego miasta, za koniec tego okresu uznaje się wojny szwedzkie”.
„Miasto” – czytamy dalej – „z uwagi na hojność i zasobność rady i patrycjatu, przeżywało gwałtowny rozwój przejawiający się w każdej dziedzinie sztuki. O ile architektura i sztuka tego okresu, także kultura, doczekały się wielu szczegółowych analiz i opracowań, łacińska twórczość autorów gdańskich pozostaje wciąż nieznana. Dla poznania działalności gdańszczan na polu literatury niezwykle cenne pozostają monografie Edmunda Kotarskiego oraz Juliusza Nowaka-Dłużewskiego, czy Bronisława Nadolskiego. To E. Kotarskiemu zawdzięczamy także zebranie informacji o poezji okolicznościowej powstałej z okazji wizyt kolejnych władców, w tym Wazów, w Gdańsku. Obfitość materiału sprawia jednak, że utwory te, zwłaszcza łacińskie, opatrzone ledwie kilkuzdaniowymi wzmiankami nie doczekały się szczegółowej analizy. Pozostają nieznane szerszemu gronu odbiorców.
Podjęcie tematu łacińskiej poezji okolicznościowej powstałej w Gdańsku, związanej z wjazdami królów, wydawało się konieczne tym bardziej, że opracowania doczekały się utwory niemieckojęzyczne, kwestie rezydencji królewskich w Gdańsku oraz kosztów pobytów czy architektury okazjonalnej i konkretnych wytworów sztuki.
Monografia składa się z czterech części poświęconych kolejnym panującym z domu Wazów na tronie Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz Ludwice Marii Gonzadze, małżonce dwóch przedstawicieli tego domu panującego. W ich obrębie zachowano porządek chronologiczny według dat kolejnych pobytów. Partie poświęcone analizie tekstów literackich każdorazowo poprzedzają informacje dotyczące wjazdu, jego przebiegu, przygotowanych przez radę miejską pokazów i dekoracji. W częściach tych wykorzystano zachowane relacje uczestników uroczystości, zarówno prozatorskie, jak i poetyckie, spisane po łacinie, po francusku i po polsku. Jako źródło wykorzystano również »Annales monasterii Olivensis«.
Publikacja »Wjazdy Wazów do miast Rzeczypospolitej w łacińskiej literaturze okolicznościowej: Gdańsk« w zamierzeniu autorki stanowi otwarcie serii, w której kolejne pozycje przybliżą łacińskie utwory powstałe w Elblągu, Toruniu, Krakowie, Wilnie i Lwowie. W planach wydawniczych uwzględniono również edycję tekstów łacińskich wraz z komentarzem oraz translacją”.
***
Agnieszka Witczak „Wjazdy Wazów do miast Rzeczypospolitej w łacińskiej literaturze okolicznościowej: Gdańsk”, Wydawnictwo Bernardinum, Pelplin 2024.
