– Gdy w 2000 roku świętowano nadejście nowego tysiąclecia, w Gdańsku witano je dźwiękami nowego carillonu. Za poprawne działanie instrumentu odpowiadał przez blisko ćwierć wieku wysłużony system Apollo II. W tym roku na przełomie maja i czerwca przestał jednak działać poprawnie. Musiał więc zostać wymieniony i tu skorzystaliśmy z najnowszych rozwiązań stosowanych obecnie w Niderlandach, kolebce kultury carillonowej – mówi Waldemar Ossowski, dyrektor Muzeum Gdańska. – Gdańsk jest jedynym miastem w Polsce posiadającym sprawne carillony. Jest też kolebką polskiej kultury carillonowej, wpisanej na listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. Mając na uwadze dobro carillonów nie zdecydowaliśmy na naprawę, ale nowy system. Umożliwi on rozwój kultury carillonowej i dzięki najnowszym rozwiązaniom, lepszą jakość dźwięku. Nowością będą „godziny kompozytorskie”, w ramach których o godz. 17.00 usłyszymy inny utwór.
Od 1561 roku carillon automatyczny Ratusza Głównego Miasta grał co godzinę przez całą dobę dwie melodie chorałowe, zmieniane co tydzień. Do czasu awarii systemu sterującego Apollo II carillon Ratusza grał automatycznie krótkie melodie przed wybijaniem pełnych godzin.
O każdej pełnej godzinie z nową wersją Roty
Jednym z najbardziej kojarzonych utworów jest Rota Feliksa Nowowiejskiego, napisana do słów wiersza Marii Konopnickiej. Utwór był wygrywany z przerwami od 1970 roku. Wkrótce usłyszymy nową wersję w opracowaniu Artura Samula. Zwycięską aranżację wyłonioną w konkursie podczas kursów programowania carillonów automatycznych usłyszymy w czwartek po wybiciu godziny 12.00.
– Nowy system gry automatycznej daje dużo więcej możliwości. Do ustalenia melodii przez niego granych wykorzystaliśmy m.in. prace komisji, powołanej w 2000 roku przez prezydenta Pawła Adamowicza. Konsultantką była również prof. Danuta Popinigis, muzykolożka, specjalistka od gdańskich carillonów – mówi Monika Kaźmierczak z Muzeum Gdańska, carillonistka miejska. – Carillon zacznie grę w trybie automatycznym przed godziną 8.00 rano, a skończy o 21.00. Każdego dnia nasze miasto powita utwór „Gdyby rannym słonkiem” Stanisława Moniuszki, a dzień zakończy melodia chorału „Warownym grodem…” Marcina Lutra z 1529 roku, w opracowaniu Johanna Ephraima Eggerta z XVIII wieku.
Nową propozycją dla miłośników muzyki carillonowej będzie na pewno „godzina kompozytorska”. Przed wybiciem godziny 17.00 automat wygrywać będzie specjalnie skomponowane krótkie utwory, które będą cyklicznie wymieniane. Jako pierwszy zaprezentowany zostanie dwuminutowy utwór Krzysztofa Jurczaka, absolwenta Akademii Muzycznej w Gdańsku.
Lepszy dźwięk? Jak to możliwe?
Twórcą nowego systemu gry automatycznej (pneumatycznej) jest Królewska Ludwisarnia Eijsbouts z Asten w Niderlandach, która odpowiada za wprowadzenie do powojennego Gdańska trzech gdańskich carillonów: na wieży Ratusza Głównego Miasta (2000), na wieży kościoła św. Katarzyny (1989) oraz carillonu mobilnego „Gdańsk” (2008-2009).
System Apollo III wraz z wymienioną konstrukcją pneumatyczną oraz nowym kompresorem powietrza wymusza rezygnację z dotychczas zamontowanych na dzwonach elektromagnesów, na których operował Apollo II. Tryb pneumatyczny zapewni dużo lepszą jakość dźwięku i płynniejszą muzykę, praktycznie nieodróżnialną od gry ręcznej, która wymaga człowieka.
Wymianę systemu przeprowadzili Dirk Fransen, montażysta-inżynier z niderlandzkiej Królewskiej Ludwisarni Eijsbouts z Asten oraz Tadeusz Stojałowski z Muzeum Gdańska.
„Codziennik” gdańskich carillonów. Lista utworów
- 8.00 – Stanisław Moniuszko (1819-1972) – Gdybym rannym słonkiem z opery Halka (opr. K. Cieślik)
- 9.00 – Johann Ephraim Eggert (1728-1803) – opracowanie chorału Wachet auf, ruf uns die Stimme (Wstań, niech ci wołają)
- 10.00 – Balletto Polacho z Gdańskiej tabulatury lutniowej (I poł XVII w) (opr. W. Maciak)
- 11.00 – Fryderyk Chopin (1810-1849) – Życzenie (24. Chopin Zyczenie) (opr. M. Kaźmierczak)
- 12.00 – Johann Balthasar Christian Freisslich (1687-1764) – Jauchzet, Danzig (Wesel się, Gdańsku) (opr. M. Kaźmierczak)
- po 12.00 – Rota (opr. A. Samul), Hymn Kaszubski
- 13.00 – trad. Laura i Filon (opr. K. Cieślik)
- 14.00 – Rex z Tabulatury Jana z Lublina (ok. 1540)
- 15.00 - Johann Ephraim Eggert (1728-1803) – opracowanie chorału Gelobet seist du, Jesu Christ (Bądź pochwalony, Jezu Chryste)
- 16.00 – Balletto Polacho (30) z Gdańskiej tabulatury lutniowej (I poł XVII w) (opr. W. Maciak)
- 17.00 – godzina kompozytorska (zmienna) – Krzysztof Jurczak
- 18.00 – Jan Sebastian Bach – I Preludium (Ave Maria)
- po 18.00 – Gaude Mater Polonia (opr. W. Maciak)
- 19.00 - Johann Ephraim Eggert (1728-1803) – opracowanie chorału Befiehl du deine Wege (Władaj swymi ścieżkami)
- 20.00 - Chorea z Tabulatury oliwskiej (ok. 1619) (opr. M. Kaźmierczak)
- 21.00 - Johann Ephraim Eggert (1728-1803) – opracowanie chorału Ein feste Burg... (Warownym grodem jest nasz Bóg)
