W ubiegłym tygodniu 9-10 kwietnia 2024 Miasto Gdańsk miało przyjemność gościć przedstawicieli siedmiu miast, z którymi współtworzy program Archethics w ramach europejskiej sieci URBACT. Goście z Albanii, Bułgarii, Grecji, Hiszpanii, Niemiec, Portugalii i Włoch oraz z Miasto Kraków zamieszkali we Wrzeszczu. Również w tej dzielnicy, w siedzibie miejskiej spółki Gdańskie Autobusy i Tramwaje odbyła się większość spotkań i wspólnych aktywności. Posiłki także zamówiono w lokalnych zakładach gastronomicznych, do których należało dojść korzystając z dostępnej infrastruktury pieszej, co samo w sobie było rodzajem testu potencjału i czytelności sieci komunikacyjnej dzielnicy.
Dlaczego Wrzeszcz?
Grunwaldzka Dzielnica Mieszkaniowa była największym (tak obszarowo, jak kubaturowo) i jednocześnie – przy rozmaitych zmianach koncepcji – w największym stopniu zrealizowanym projektem inwestycyjnym okresu powojennego w Gdańsku. Jej centralne położenie i istotna funkcja węzła komunikacyjnego, dzielnicy handlowej, siedziby licznych placówek edukacyjnych i kulturalnych sprawia, że jest newralgicznym punktem ścierania się różnych wizji i interesów, a jednocześnie przedmiotem zainteresowania licznych organizacji pozarządowych i sporej liczby prac studialnych zlecanych przez miasto na przestrzeni lat.
W ramach Gdańskich Warsztatów Projektowych Miasto Gdańsk realizowało w poprzednich latach szereg prac badawczych i projektowych dotyczących przynajmniej częściowo obszaru GDM, wśród nich studium Nowych Przestrzeni Publicznych w rejonie ulicy Do Studzienki - a więc na styku tkanki urbanistycznej starego Wrzeszcza z planowaną Trasą Gdańsk Południe-Wrzeszcz – oraz studium Pasma Alei Grunwaldzkiej – struktury urbanistycznej i komunikacyjnej zawdzięczającej swe powstanie i późniejszy rozwój właśnie projektom z okresu powojennej odbudowy Gdańska. Szerokie konsultacje poprzedziły także rozstrzygnięty w 2022 Konkurs na koncepcję zagospodarowania Placu Czerwonych Gitar, który w latach 50. XX wieku zaprojektowano jako Plac Centralny GDM.
 |
 |
|
Plac Centralny GDM i Park gen. de Gaulle'a - jeden z wariantów projektu z okresu socrealizmu. Obecnie nosi on nazwę Plac Czerwonych Gitar i kojarzony jest głównie z pawilonem Cristal i biurowcem Neptun.
|
|
 |
 |
| Problematyczne skrzyżowanie alei Grunwaldzkiej i ul. Do Studzienki. | Gdańskie Warsztaty Projektowe poświęcone ul. Do Studzienki. |
 |
|
| Jeden z wariantów projektu nowych Nowych Przestrzeni Publicznych ul. Do Studzienki opracowanych podczas warsztatów w 2022. | |
Dekadę wcześniej, w ramach podobnych warsztatów z udziałem mieszkańców Biuro Rozwoju Gdańska próbowało zaprojektować scenariusz przemian Wrzeszczańskiej Wysepki oraz społeczną wizję Skweru Anny Walentynowicz. Zintegrowany Plan Działania, do którego stworzenia miasto zobowiązało się przystępując do programu Archethics ma szansę połączyć całą zgromadzoną dotąd wiedzę, w tym materialne i niematerialne dziedzictwo twórców i pokoleń interesariuszy – mieszkańców i użytkowników przestrzeni i nieruchomości GDM – w spójną całość.
 |
 |
 |
|
|
Tzw. plac Waryńskiego - obecnie skwer Anny Walentynowicz w czasach świetności i jeden z wariantów projektu planowanego kina.
|
|
 |
 |
| Dwa z kilku wariantów zagospodarowania skweru Anny Walentynowicz powstałych w ramach konsultacji z mieszkańcami w 2015. | |
|
Zobacz również: |
|
Nie tylko GDM.
Uczestnicy wydarzenia wzięli udział w serii wykładów, warsztatów i wizyt studyjnych, podczas których zwiedzili fragmenty Górnego i Dolnego Wrzeszcza oraz Nowy Port zapoznając się ze specyfiką dziedzictwa gdańskiej architektury okresu socrealizmu. Autobus udostępniony przez Gdańskie Autobusy i Tramwaje zatrzymał się przy Domu Książki, skwerze Anny Walentynowicz, na centralnym placu Osiedla Roosevelta przy ul. Kościuszki, przed dawnym Morskim Domem Kultury w Nowym Porcie oraz na nabrzeżu Kapitanatu Portu, pod historyczną latarnią morską. Inne przykłady gdańskiego socrealizmu, a także podstawowe nazwiska, daty i inne dane przytoczono w specjalnej broszurze przygotowanej przez Biuro Architekta Miasta - plik do pobrania (12.79 MB, pdf) .
 |
 |
 |
|
|
Osiedle Roosevelta w Dolnym Wrzeszczu
|
Morski Dom Kultury i Plac Centralny w Nowym Porcie
|
MDK jak zamek w Portugalii.
Delegaci mieli możliwość opowiedzieć o problemach i wyzwaniach, z którymi mierzą się ich własne miasta naznaczone kłopotliwym dziedzictwem związanym głównie (choć nie tylko) z reżimami totalitarnymi XX wieku, a także innymi społeczno-przestrzennymi dysonansami, które – jak w przypadku opuszczonego hotelu na zamku w portugalskiej Vilanova de Cerveira – często powstają tam, gdzie interesy prywatne ścierają się z publicznymi. Wspomniany przykład z Portugalii w dużej mierze przypomina najnowsze dzieje socrealistycznego Morskiego Domu Kultury – obiektu ważnego w skali dzielnicy Nowy Port, a nawet całego Gdańska, który odkąd znalazł się w rękach prywatnych jest niedostępny i zamiast służyć lokalnej społeczności popada w ruinę. Wobec tego tak potrzebna placówka kultury w położonej na uboczu dzielnicy musiała zostać zorganizowana na nowo w ramach adaptacji tutejszej łaźni na Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia 2, którą również zwiedzili uczestnicy spotkania.
 |
 |
| Morski Dom Kultury | Latarnia i Kapitanat Portu |
 |
 |
| Autobus URBACT | Osiedle Roosevelta |
Warstwy historii, warstwy pamięci.
Wykłady i zajęcia warsztatowe dotyczyły flagowych zagadnień eksplorowanych aktualnie pod szyldem Archethics, a więc styku Historii i Etyki. Poprowadzili je ekspertki i eksperci sieci URBACT: Sandra Rainero, dyżurny ekspert URBACT, stojąca na czele projektu Ileana Toscano ze stowarzyszenia Kallipolis, Dora Ivanova z Проект Бузлуджа / Buzludzha Project i Aldo Vargas-Tetmajer koordynator projektów URBACT przy Związek Miast Polskich. Miasto Gdańsk reprezentowali prof. Jacek Friedrich z Uniwersytet Gdański, prof. Piotr Lorens Architekt Miasta Gdańska i Iga Perzyna ze stowarzyszenia Inicjatywa Miasto, które posiada już spore doświadczenie w realizacji projektów partycypacyjnych w Trójmieście i nie tylko, a w gdańskiej odsłonie programu Archethics odpowiada za kontakt z lokalnymi interesariuszami.
 |
 |
| Aldo Vargas - Związek Miast Polskich, URBACT | Sandra Rainero - URBACT ad hoc expert |
 |
 |
| Iga Perzyna - Inicjatywa Miasto | prof. Piotr Lorens |
Sandra Rainero skupiła się na psychologicznych mechanizmach budowania i czytania narracji historycznej, problemach podmiotowości i wykluczenia oraz zawłaszczania historii w ramach narodu, rasy, płci i przekonań. Podobny wątek podjął w swoim wykładzie dyrektor Muzeum Narodowego w Gdańsku Jacek Friedrich zestawiając ze sobą obrazy, które zależnie od kontekstu, kadrowania, czy opisu uzyskują różne, często przeciwne znaczenia, czego przykładem był pojawiający się i znikający polski orzeł wieńczący kratę Fontanny Neptuna. Profesor odniósł się też do znaczeń komunikowanych przez architekturę – zarówno celowo, jak wskutek wtórnych skojarzeń wzbudzanych przez formę budowli, czy datę i okoliczności społeczno-polityczne jej powstania.
 |
 |
|
prof. Jacek Friedrich - Instytut Historii Sztuki UG, Muzeum Narodowe w Gdańsku |
Dora Ivanova - Buzludzha Project, ICOMOS |
 |
 |
|
Dom-Pomnik Komunistycznej Partii Bułgarii na szczycie Buzłudży w czasach świetności i obecnie.
|
|
Wandalizm świadectwem epoki?
Te skojarzenia – jak się okazuje – mogą być zupełnie inne nie tylko dla żyjących w danym okresie mniej lub bardziej upodmiotowionych, czy uprzywilejowanych grup lub jednostek, ale też zmieniają się diametralnie wraz z upływającym czasem i miejscem, z którego przybywa obserwator. Dora Ivanova związana z inicjatywą zachowania od zniszczenia oraz udostępnienia do zwiedzania i promocji niewątpliwego dzieła architektury i pomnika pracy wielu robotników, rzemieślników i artystów jakim jest Dom-Pomnik Komunistycznej Partii Bułgarii na szczycie Buzłudży zauważyła, że nowe warstwy – tak fizyczne w postaci ubytków i zniszczeń, w tym wandalizmu, jak i znaczeniowe – postrzeganie zabytku przez osoby nie znające kontekstu, lub po prostu nie czujące dysonansu naznaczonej tragediami epoki – są równie ważne jak warstwy oryginalne. Rekonstrukcja takiego zabytku w formie oryginalnej stanowiłoby zdaniem aktywistki wymazanie ważnej części jego historii.
 |
|
Ilustracje Otto Kloeppla - dokumentacja sporu miedzy tradycjonalistami, a modernistami w międzywojennym Gdańsku.
|
 |
|
Projekty przedłużenia Drogi Królewskiej i zamknięcia jej reprezentacyjnym gmachem na Targu Siennym z okresu hitlerowskiego.
|
 |
|
Dwa warianty analogicznego rozwiązania z okresu stalinowskiego.
|
Wykład prof. Piotra Lorensa również odnosił się do nakładania się na siebie kolejnych warstw znaczeniowych. W tym wypadku chodziło jednak o precyzyjnie przemyślany przekaz zawarty w projektach urbanistycznych i architekturze o czytelnych, narracyjnych cechach stylowych. Architekt Miasta Gdańska posłużył się przy tym przykładem kluczowej dla Gdańska przestrzeni Zachodniego Frontu Śródmieścia i jego kolejnych wcieleń w zmieniających się epokach historycznych od rozbiórki wałów obronnych w końcówce XIX w. poprzez budowę reprezentacyjnego ringu, architektoniczne manifestacje modernizmu, nazizmu i stalinizmu, aż po ostatnie lata, w których pełnił niemal wyłącznie rolę arterii komunikacyjnej podporządkowanej dominacji samochodu.
Przekształcenia tego obszaru były w ostatnich latach przedmiotem badań Biura Architekta Miasta oraz wydanej jego staraniem publikacji dr Łukasza Bugalskiego. Częścią dyskusji na temat przywrócenia gdańskiemu ringowi roli przestrzeni publicznej, którą Miasto Gdańsk próbuje po latach wznowić była też niedawna publikacja zleconej przez BAM trójwymiarowej rekonstrukcji Zachodniego Frontu Śródmieścia wykonanej przez Pawła Mrozka.
Wykłady były transmitowane za pośrednictwem profilu Archethics. Biuro Architekta Miasta dysponuje ich nagraniami, które zostaną opublikowane w formie audiowizualnej oraz w postaci skryptu, tak by każdy zainteresowany mógł zapoznać się z ich treścią. Tymczasem zapraszamy do udziału w otwartym spotkaniu warsztatowym na temat przyszłości GDM, a więc tego co z dawnych planów – z dzisiejszej perspektywy często wciąż zaskakująco nowoczesnych – można i warto jeszcze wprowadzić w życie. Spotkanie pod hasłem O przyszłości dzielnicy w dzielnicy odbędzie się już w najbliższy czwartek, 18.04.2024 o godzinie 17.00 w Biblioteka Manhattan. Zapraszamy!
O przyszłości dzielnicy w dzielnicy - link do wydarzenia na facebooku
Relacja fotograficzna z wizyty na facebooku Biura Architekta Miasta
