„Niniejsza praca – pisze we wstępie Waldemar Nocny – poświęcona jest osadzie, później dzielnicy o wielkim znaczeniu dla historii Gdańska, będącej świadkiem i w jakiś sposób sprawcą znaczenia gospodarczego oraz wielkości kulturalnej miasta”.
Szybki rozwój osady w dzielnicę portową nastąpił po 1772 roku. „Obok Kanału Portowego, basenów, składów i spichlerzy rosła dzielnica, a w zasadzie samodzielne miasto, z pełną infrastrukturą, kościołami, lokalami. Nieco wyalienowane, kosmopolityczne, budzące zainteresowanie, również zgorszenie. Miasto ciężkiej pracy na nabrzeżach i w magazynach, także uciech w rozlicznych gospodach, knajpach, pensjonatach i hotelach. Dzielnica szybkich i wielkich fortun. Robotników żyjących z przeładunku i obsługi urządzeń portowych. Kupców, dla których filantropia nie była słowem pustym i bez wartości. Dzielnica buntów pracowniczych, upartego trwania przy wartościach, degradowana i podnosząca się z upadku”.
Waldemar Nocny przybliża historię dzielnicy, oprowadza po umocnieniach obronnych, przedstawia architekturę, obszernie pisze o życiu religijnym i oświacie, dołącza też wypisy literackie i wspomnieniowe. W dwóch aneksach odnajdziemy krótkie biogramy postaci związanych z dzielnicą, a także noty o ulicach.
***
Waldemar Nocny „Nowy Port. Pierwsza brama Gdańska”, seria „gdańskie dzielnice”, Polnord – Wydawnictwo Oskar, Gdańsk 2005.
Spis treści: Wstęp; I. Ukształtowanie terenu ujścia Wisły; II. Rys historyczny; III. Umocnienia obronne i budowle wojskowe; IV. Architektura; V. Życie codzienne, Konflikty pracownicze; VI. Życie religijne – Kościół Wniebowstąpienia w Nowym Porcie (Himmelfahrtskirche Neufahrwasser), Klasztor oo. Franciszkanów, Gdańsk-Nowy Port, ul. Oliwska 2, Parafia św. Jadwigi w Nowym Porcie, Kaplica pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej; VII. Oświata – IV Liceum Ogólnokształcące , Zespół Szkół Morskich, Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy nr 2, Szkoła Podstawowa nr 55, Przedszkole nr 23, Przedszkole nr 1, Ognisko Wychowawcze nr 1, Dom na Skraju; VIII. Kultura; IX. Nowy Port w literaturze i wspomnieniach: Günter Grass, „Blaszany bębenek”, Stanisław Goszczurny, „Mewy” Gdańsk 1975, August Maksymilian Grabowski, „Podróż do Prus” Paryż 1859, Ks. Hieronim Gołębiewski, „Obrazki rybackie z półwyspu Helu” Pelplin 1910, Albert Gallitsch „Der Zeitball in Neufahrwasser” („Kula czasu w Nowym Porcie”), Alice Irene Arendt, „Hafenstrasse 9 in Neufahrwasser” („Ulica Portowa 9 w Nowym Porcie”), Werner Marckwardt, „Abschied von Danzig” („Pożegnanie z Gdańskiem”), Bożena Furdal, nauczycielka, 2004; Aneks I. Postacie związane z Nowym Portem; Aneks II. Ulice Nowego Portu z najbardziej charakterystycznymi budynkami; Aneks III. Opisy osady i dzielnicy; Zakończenie; Przypisy; Bibliografia.
