Historia dzielnicy

Od XIII wieku obszar należący do klasztoru cystersów w Oliwie, a od roku 1480 wzmiankowana jako wieś rybacka. W roku 1570 odnotowano istniejącą tu karczmę. W czasie wojny Gdańska z królem polskim Stefanem Batorym została całkowicie zniszczona (1577), a następnie odbudowana i oddawana przez cystersów w dzierżawę. Centrum wsi zlokalizowane było wokół obecnej ul. Pułaskiego. W roku 1769 w części północno-zachodniej (okolice obecnego mola w Brzeźnie) 35 mórg wydzierżawił od klasztoru Franz Carl Deissel, budując tu wytwórnię saletry, która upadła w roku 1793. Część ta do 1945 r. zwana była Sankt Peter (św. Piotr), od błędnej lub celowej zmiany nazwy z Salpeter (saletra). W roku 1771 wieś liczyła 14 domów i 194 mieszkańców. Od 1772, po I rozbiorze Polski, znajdowała się w granicach państwa pruskiego. Po dokonanej w tym samym roku, przez króla Fryderyka II Wielkiego, kasacji klasztoru w Oliwie, do roku 1807 Brzeźno należało do tzw. dóbr oliwskich (Amt Oliva), zarządzanych przez państwo. W 1781 r. mieszkało tam 127 osób. Dzierżawione przez rybaków za czasów klasztornych gospodarstwa stały się ich własnością, stopniowo wykupywaną przez nowych przybyszy. W okresie I Wolnego Miasta Gdańska wieś wchodziła w skład jego terytorium, w latach 1814–1877 w skład tzw. dóbr Mosty, a w latach 1877–1914 w skład gminy wiejskiej Zaspa. Po wybrukowaniu, w roku 1830, drogi do Nowego Portu (Neufahrwasserweg, obecnie ul. Krasickiego), w latach 1838–1848 z funduszy państwowych wybudowano drogę do Gdańska przez Nowe Szkoty. Po roku 1868 zbudowano na wzniesieniu, (wydmie) na północno-zachodnim brzegu jeziora Zaspa (okolice obecnej ul. Zelwerowicza, Kotarbińskiego, Osterwy i Galla), fort stanowiący element zabezpieczenia od zachodu Nowego Portu i połączony z nim drogą. Fort (ostatecznie zniwelowany około roku 1967) zbudowany był na planie pięciokąta, z 4 kaponierami i redutą, otoczony fosą i wałami. W sąsiedztwie fortu przebiegała od roku 1867 linia kolejowa, która połączyła Brzeźno z Gdańskiem. W 1871 we wsi zamieszkiwało 249 osób, w 1880 – 358, w 1890 – 597, w 1900 – 2041. Większość mieszkańców stanowili pracownicy zakładów przemysłowych w Gdańsku. W roku 1891 wybudowano tu szkołę. W 1890 r. uruchomiono, zbudowane przez właściciela kąpieliska Hermana Kullinga, pierwsze sezonowe połączenie tramwajowe z przystankiem kolejowym Brzeźna na linii do Nowego Portu, zlikwidowane w roku 1891 jako nierentowne. Na początku XX wieku doprowadzono tu elektryczność. W roku 1896 (na terenie obecnego parku) wybudowano artyleryjską baterię nabrzeżną (6 dział kalibru 210 mm), przebudowaną w latach 1908–1913 tzw. Strandbatterie (bateria plażowa). W tym samym czasie wybudowano też w północnej części dawnego fortu tzw. Dorfbatterie (bateria wiejska), złożoną z czterech stanowisk haubic kalibru 283 mm i pięciu bunkrów (obecnie w większości wykorzystywane w charakterze garaży). Stałe połączenie tramwajowe z Gdańskiem Brzeźno uzyskało w roku 1900 linią poprzez Nowy Port, a w 1901 r. - z Wrzeszczem.