Historyczny Kościół św. Bartłomieja na Starym Mieście, utożsamiany z głównym kościołem parafialnym nieistniejącego od połowy XV w. Młodego Miasta, jest od 1996 cerkwią grekokatolicką. Jako świątynia obrządku bizantyjsko-ukraińskiego nosi obecnie wezwanie św. Bartłomieja i Opieki Najświętszej Bogurodzicy i jest konkatedrą eparchii (odpowiednika diecezji) wrocławsko-gdańskiej. Cerkiew grekokatolicka jest wspólnotą religijną wyodrębnioną z cerkwi prawosławnej w wyniku unii kościelnej zawartej w Brześciu Litewskim w 1596 roku, w ramach której część wyznawców prawosławia zamieszkałych na terenie Rzeczypospolitej uznała zwierzchnictwo rzymskiego papieża i przyjęła dogmaty katolickie, zachowując własny obrządek. Zarówno wystrój kościoła, jak i sprawowana w nim liturgia tkwi korzeniami w kulturze bizantyjskiej. Sporą część wiernych parafii stanowią osoby pochodzenia ukraińskiego, przez co stanowi ona jedno z centrów ukraińskiej kultury w Gdańsku.
Mimo, że kontakty Gdańska z Ukrainą sięgają czasów "złotego wieku", nasilenie obecności Ukraińców w Mieście przypada dopiero na lata międzywojenne. Stał się wówczas Gdańsk jednym z ośrodków ukraińskiej diaspory oraz punktem tranzytowym dla Ukraińców emigrujących w świat, uchodzących przed skutkami rewolucji październikowej. Na początku lat 20. funkcjonował nawet w Gdańsku konsulat ukraiński , mieszczący się w gmachu Towarzystwa Ubezpieczeń od Ognia - dzisiejszej siedzibie prokuratury apelacyjnej przy Wałach Jagiellońskich.
 |
|
Ukraina ma i dzisiaj swój generalny konsulat przy ul. Chrzanowskiego we Wrzeszczu. Kiedy po 1956 r. ustały represje względem ludności ukraińskiej przesiedlonej na północ i zachód Polski w ramach "Akcji Wisła", utworzono w Gdańsku Ukraińskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, które miało swoja siedzibę przy Długim Targu 8/10. Obecna społeczność ukraińska w Gdańsku tworzy koło Związku Ukraińców w Polsce z siedzibą przy ul. Aksamitnej 4a. Pod tym samym adresem mieści się gdański oddział Stowarzyszenia Litwinów w Polsce.
Związek Ukraińców w Polsce został ukonstytuowany w 1990 r., jego celem jest zachowanie tożsamości narodowej społeczności ukraińskiej w Polsce. Młodzież ukraińska zrzeszona jest w organizacji skautowej "Płaust". Nieprzerwanie od 1997 r. organizowany jest w Gdańsku "Ukraiński Jarmark Młodzieżowy". Fot. Elżbieta Krzemińska
Ciekawą legendą nawiązującą do Bizancjum jest informacja powtarzana przez dawnych autorów, jakoby Kościół Mariacki miał w zamierzeniu jego fundatora, wielkiego mistrza Ludolfa Königa (pochodzącego z Saksonii) zostać zbudowany na wzór najsłynniejszego kościoła Konstantynopola, jakim jest Hagia Sophia. Zgodnie z tą wersją König wysłał nawet mistrza Ulricha Rittera (rodem ze Strassburga) do Konstantynopola, aby ten przyjrzał się dokładnie tamtejszemu kościołowi, by tym wspanialej wznieść jego replikę w Gdańsku. Zgon wielkiego mistrza przekreślił te plany. Wspominając bizantyjskie ślady w Gdańsku pamiętać trzeba również o Hodegetrii - obrazie Madonny w Kościele św. Mikołaja, będącym wspaniałym dziełem sztuki kręgu bizantyjsko-ruskiego, pochodzącym z kościoła dominikanów we Lwowie.
Rusini, czyli przodkowie dzisiejszych mieszkańców Ukrainy, Białorusi i części Rosji pojawiali się jednak w Gdańsku od bardzo dawna, co upamiętniała choćby nazwa Reussengasse (ulica Rusinów) - północnej części dzisiejszej ul. Łąkowej.