„W drugiej połowie XIX wieku na miejscu dawnych linii fortyfikacji zaczęły powstawać nowe, reprezentacyjne centra miast, swoiste rozszerzenie ich historycznych rdzeni. Równo wytyczane ulice miejskie, wysadzane szpalerami drzew, tworzyły główne ciągi komunikacyjne miast, wzdłuż których wznoszono najokazalsze gmachy publiczne i kamienice najbogatszych mieszczan. Założenia pierścieniowe okazały się tym samym największym osiągnięciem nowoczesnej urbanistyki drugiej połowy długiego XIX wieku i bardzo często są czytelne w strukturze urbanistycznej wielu miast europejskich do dnia dzisiejszego”.
Planty, promenady i ringi – które autor nazywa ogólnie założeniami pierścieniowymi – są charakterystyczne dla wielu polskich miast. Okalają centra miast, określają ich strukturę urbanistyczną i wpływają na codzienne życie mieszkańców. Powstały w miejscu dawnej granicy miasta – średniowiecznych murów lub nowożytnych bastionów ziemnych. Dziś stanowią atrakcyjną przestrzeń publiczną wypełnioną alejami, bulwarami i parkami bądź jej przeciwieństwo, jakim bywa jednorodny obszar zdominowany przez arterie komunikacyjne.
Autor definiuje, czym są założenia pierścieniowe, i zarysowuje szeroki kontekst ich powstawania – zarówno historyczny, jak i teoretyczny. Książkę wieńczy analiza czterech przypadków obrazujących zróżnicowany charakter założeń pierścieniowych: Gdańska, Poznania, Wrocławia i Krakowa.
***
Łukasz Bugalski „Planty, promenady, ringi. Śródmiejskie założenia pierścieniowe Gdańska, Poznania, Wrocławia i Krakowa”, Fundacja Terytoria Książki, Gdańsk 2020.
Spis treści: Przedmowa; 1. Wprowadzenie – 1.1. Wstęp, 1.2. Geneza pracy, 1.3. Przyjęte definicje podstawowych pojęć używanych w pracy (Pojęcia dotyczące założeń pierścieniowych, Pozostałe pojęcia wykorzystywane w pracy), 1.4 Ocena stanu badań (Założenia pierścieniowe jako element struktury urbanistycznej, Defortyfikacja miast europejskich, Proces kształtowania się nowoczesnej urbanistyki, Typologia założeń pierścieniowych, Teoria modernizmu, Powojenna odbudowa miast współczesnej Polski), 1.5. Zakres czasowy, przestrzenny i merytoryczny, 1.6. Metody badawcze, 1.7. Struktura pracy; 2. Kontekst historyczny i teoretyczny – 2.1. Wprowadzenie, 2.2. Defortyfikacja miasta europejskiego (Defortyfikacja miast francuskich, Defortyfikacja miast obszaru Europy Środkowej długiego XIX wieku, Proces kształtowania się nowoczesnej urbanistyki), 2.3. Struktura urbanistyczna jako dziedzictwo kulturowe (Założenia pierścieniowe w strukturze urbanistycznej miasta, Ewolucja miasta europejskiego i jego systemu fortyfikacyjnego, Dziedzictwo zapisane w strukturze urbanistycznej), 2.4. Typologia Bernatzky’ego (Brak wyzyskania sposobności, Założenia parkowe, Założenia wielkomiejskie, Założenia mieszane), 2.5. Podsumowanie; 3. Nowe ujęcia teoretyczne – 3.1. Wprowadzenie, 3.2. Krytyka typologii Bernatzky’ego, 3.3. Charakterystyka założeń pierścieniowych miast współczesnej Polski (Wschodnie miasta graniczne, Cezura roku 1945 i wydarzenia z nią związane, Polska szkoła konserwatorska, Funkcjonalizm i późny modernizm, Kopenhagizacja), 3.4. Nowe ujęcie typologii Bernatzky’ego (Periodyzacji przemian przestrzennych, Analiza elementów urbanistycznych), 3.5. Podsumowanie; 4. Analiza wybranych przypadków – 4.1. Wprowadzenie, 4.2. Uzasadnienie wyboru przypadków, 4.3. Ograniczenia analizy wybranych przypadków, 4.4. Struktura analizy wybranych przypadków, 4.5. Gdańsk (Stan badań, Zarys historii przemian przestrzennych, Zestawienie przemian przestrzennych, Analiza stanu obecnego), 4.6. Poznań (Stan badań, Zarys historii przemian przestrzennych, Zestawienie przemian przestrzennych, Analiza stanu obecnego), 4.7. Wrocław (Stan badań, Zarys historii przemian przestrzennych, Zestawienie przemian przestrzennych, Analiza stanu obecnego), 4.8. Kraków (Stan badań, Zarys historii przemian przestrzennych, Zestawienie przemian przestrzennych, Analiza stanu obecnego), 4.9. Analiza porównawcza wybranych przypadków (Periodyzacji przemian przestrzennych, Analiza elementów urbanistycznych, Możliwe kierunki przemian przestrzennych), 4.10. Podsumowanie; Zakończenie.
