Gdańska Oliwa

Położenie

Oliwa, położona na rozległej terasie oliwsko-wrzeszczańskiej z okresu plejstoceńskiego, poprzecinanej stożkami napływowymi lód polodowcowych, to najbardziej wysunięta na północ Gdańska jego dzielnica (obok Osowej i Żabianki). Od tej strony graniczy z Sopotem (dalej jest Gdynia), od wschodu z linią brzegową Zatoki Gdańskiej (Jelitkowo), od południa zaś z dzielnicami: Przymorze i Zaspa, a przede wszystkim z Wrzeszczem, natomiast od zachodu ze strefą krawędziową Wysoczyzny Gdańskiej oraz wschodnią częścią Pojezierza Kaszubskiego, gdzie główny fragment dzielnicy stanowi Dolina Radości.

Dzieje

Oliwa (Olyua) to prastara osada pomorska, która prawdopodobnie wcześniej nazywała się Oława. Osiedlili się tu w 1188 roku - za zgodą księcia gdańskiego Sambora I - cystersi z Kołbacza, którzy niebawem pobudowali zabudowania klasztorne na południe od Potoku Oliwskiego. Mimo napadów pogańskich Prusów i Krzyżaków w XIII wieku, ich opactwo stanowiło jedno z największych latyfundiów na obszarze Pomorza Gdańskiego.
Wówczas na południe od klasztoru powstała wieś, a nad potokiem pierwsze ?zakłady przemysłowe?, poruszane wodą, najpierw młyny zbożowe, kaszarnie, olejarnie, tartaki i inne. Szczególny rozkwit opactwa nastąpił za panowania królów polskich. Rozpadło się ono po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 roku, kiedy to jego majątek przejęło państwo pruskie.
Podobnie jak w pobliskich Polankach, Jelitkowie i Przymorzu, w Oliwie powołano sołectwo, któremu podlegały zabudowania wsi przy Starym Rynku Oliwskim oraz domostwa położone przy ulicy Opata Rybińskiego i Kwietnej, a także u podnóża Góry Pachołek z 484 mieszkańcami.

Po przejściowym panowaniu Francuzów (1807-1813), następuje okres względnego spokoju i duży napływ ludności: okolicznych Kaszubów i gdańszczan. Od 1852 roku Oliwa jest wsią gminną z wójtem na czele, w której osiem lat później mieszkało prawie 2 000 osób. W 1864 roku przyłączono do niej Polanki, osadę w Dolinie Schwabego (w okolicach obecnej Kuźni Wodnej przy ul. Bytowskiej) i Mühlhof (?). Jej rozwój przyspiesza oddana do użytku w 1870 roku linia kolejowa Gdańsk-Koszalin i połączenie tramwajowe (jeszcze konne) z Gdańskiem w 1873 roku, lecz niebawem zlikwidowane.
W tych i następnych latach na południe i wschód dawnej wsi cysterskiej powstaje zwarta zabudowa mieszkalna, charakterystyczna dla miasta z towarzyszącą mu infrastrukturą (ulice, chodniki itp.). To spowodowało, że zlikwidowano urząd wójta, a w jego miejsce powołano zarząd gminny z naczelnikiem na czele.
W 1900 roku mieszkało tu 6 471 osób, a osiem lat później do Oliwy przyłączono Jelitkowo i Przymorze, która przeradza się w nadmorski kurort, liczący ponad 10 tysięcy mieszkańców.

W czasie pierwszej wojny światowej (1914-1918) naczelnik gminy jest mianowany burmistrzem, nadal postępuje rozbudowa mieszkalna i rozwija się towarzysząca jej infrastruktura (elektryczność, wodociągi, gaz itp.). W 1925 roku staje się siedzibą kurii nowo powołanej diecezji gdańskiej, lecz w następnym roku została przyłączona do Gdańska.

Podczas działań wojennych w marcu 1945 roku Oliwa nie doznała większego uszczerbku i jest samodzielną jednostką administracyjną na prawach miasta, lecz wkrótce została ponownie włączona do Gdańska. W latach 60. i 70. ubiegłego wieku nastąpił znaczny rozrost dzielnicy, bowiem powstały nowe osiedla mieszkaniowe oraz zespoły gmachów Uniwersytetu Gdańskiego i Akademii Wychowania Fizycznego, a także duży ośrodek sportowo-rekreacyjny ?Olivia?. Od 1992 roku Oliwa jest siedzibą archidiecezji, w skład której wchodzą diecezje: chełmińska z siedzibą w Pelplinie i gdańska z siedzibą w Oliwie.

Zobacz

Materiał opracowany przez Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, Oddział Regionalny w Gdańsku.