Rys biograficzny pisarza
 |
Jeden z najwybitniejszych niemieckich pisarzy XX wieku urodził się 16.X.1927 roku, w Wolnym Mieście Gdańsku (Freie Stadt Danzig), w Szpitalu Położniczym przy ul. Klinicznej (Schellmühlerweg), w dzielnicy Wrzeszcz (Langfuhr). Jego ojcem był Wilhelm Grass (1899-1979), z wyznania ewangelik, a matką Helena z domu Knoff (1896-1954) wyznania rzymsko - katolickiego. Rodzina początkowo mieszkała we Wrzeszczu przy ul. Lendziona 5a (Kastanienweg), a następnie przy ul. Lelewela 13 (Labesweg). Ojciec pisarza był kupcem i zajmował się prowadzeniem niewielkiego sklepu kolonialnego.
Ojciec Güntera Grassa był Niemcem, matka natomiast Kaszubką, co w tych czasach nie było czymś niezwykłym. Dzięki matce Günter i jego młodsza o trzy lata siostra Waltraut zostali ochrzczeni w kościele pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa przy ul. Zator-Przytockiego (Schwarzerweg) we Wrzeszczu i wychowani na sposób katolicki, lecz w duchu tolerancji. Po ukończeniu szkoły powszechnej przy ul. Pestalozziego (Pestalozzistrasse) przyszły pisarz uczył się w różnych gimnazjach, w tym "Conradinum" przy ul. Piramowicza (Kruzestrasse).
W 1948 roku podjął studia w Akademii Sztuk Pięknych w Düsseldorfie. W 1951 roku odbył pierwszą podróż zagraniczną autostopem do Włoch i na Sycylię, a w następnym roku do Francji. W 1953 roku podjął studia rzeźbiarskie w Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Berlinie Zachodnim, które ukończył w 1956 roku. W 1954 roku zawarł związek małżeński z tancerką, Szwajcarką Anną Schwarz, z którą ma czworo dzieci. W 1974 roku wystąpił z kościoła katolickiego, a w 1978 rozwiódł się z żoną. W roku następnym wziął ślub z organistką Ute Grunert.
W 1952 roku przystąpił do pisania swojej pierwszej powieści "Blaszany bębenek", (Die Blechtrommel), której akcja rozgrywa się w Gdańsku. Książka wydana siedem lat później przyniosła mu światowy rozgłos. Została przetłumaczona na wiele języków i przeniesiona na ekran przez niemieckiego reżysera filmowego Volkera Schlöndorffa (1979). W 1958 roku podczas pracy nad "Blaszanym bębenkiem" twórca po raz pierwszy po wojnie odwiedził rodzinne miasto. W latach następnych bywał w Polsce i Gdańsku wielokrotnie, przy różnych okazjach, zarówno prywatnie, jak i oficjalnie. Związki z Gdańskiem i pozostałą tutaj rodziną były dla Niego bardzo ważne. Ten niezwykle utalentowany, wszechstronnie wykształcony i bardzo pracowity artysta, któremu nie jest obca grafika, poezja, rzeźba i publicystyka, zdobywa ogromne uznanie i prestiżowe wyróżnienia środowisk kulturalnych i naukowych. Ukoronowaniem ponad czterdziestoletniej pracy jest przyznana w roku 1999 Literacka Nagroda Nobla za całokształt twórczości. W Gdańsku uhonorowano pisarza nadaniem mu w roku 1993 tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego oraz dyplomem Honorowego Obywatela Miasta Gdańska w roku następnym. Jest wielokrotnie wyróżniany, nagradzany i ceniony nie tylko w Europie, ale na całym świecie. Oprócz działalności literackiej i artystycznej Günter Grass zaangażował się w politykę. Od wczesnych lat sześćdziesiątych do początku lat dziewięćdziesiątych był związany z SPD.
W 1992 roku w berlińskiej Akademii Sztuk założył Fundację im. Daniela Chodowieckiego, której celem jest wspieranie niemiecko - polskich związków w dziedzinie kultury. Fundacja przyznaje nagrody i stypendia polskim grafikom i rysownikom oraz organizuje w Niemczech wystawy ich prac. Twórczość Grassa jest bardzo obszerna i różnorodna - autor bywa dramatopisarzem, prozaikiem, poetą, eseistą, a także rzeźbiarzem i grafikiem.
Do najważniejszych dokonań Güntera Grassa w dziedzinie literatury należy gdańska trylogia: "Blaszany bębenek" (1959), "Kot i mysz" (1961) i "Psie lata" (1963) oraz "Z dziennika ślimaka" (1972), "Turbot" (1977), "Szczurzyca" (1986), "Wróżby kumaka" (1992), "Rozległe pole" (1995), "Moje stulecie" (1999) i ostatnia powieść "Idąc rakiem"(2002).
W swojej twórczości pisarz umiejętnie łączy realizm z fantastyką baśniową, co podkreśliła Szwedzkiej Akademii Nauk w uzasadnieniu przyznania Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1999: "Za odmalowanie zapomnianego oblicza historii w bajkach przepojonych czarnym humorem".
Proponowana piesza trasa turystyczna
Zwiedzanie miejsc związanych z autorem "Blaszanego bębenka" proponujemy rozpocząć od centrum Wrzeszcza, niedaleko dworca PKP, od ul. Lendziona 5a (1). W momencie urodzin przyszłego pisarza ( 16. 10. 1927 roku) rodzice Grassa ,Wilhelm Grass i Helena z domu Knoff, mieszkali w domu przy Kastanienweg 5a. Następnie idziemy ulicą Lendziona w kierunku dworca PKP i skręcamy w prawo w ul. Dmowskiego, którą dochodzimy do kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa przy ul. Zator-Przytockiego 3 (2),dawniej Schwarzerweg. Kościół został zbudowany w latach 1909-1911 (parafia od 1901 roku), w stylu neogotyckim i od początku służył katolikom, w tym rodzinie Grassów. Proboszczem parafii był ksiądz Walter Wienke, który ochrzcił póżniejszego noblistę. Warto wstąpić do kościoła, by zapoznać się z tablicą informującą o dziejach parafii.
 |
 |
| 1. Budynek przy ul. Lendziona 5 A | 2. Kościół NSJP we Wrzeszczu |
Wychodzimy z kościoła, skręcamy w lewo, przechodzimy pod wiaduktem kolejowym, ponownie skręcamy w lewo i idziemy ul. Kilińskiego mijając po prawej Park Kuźniczki (Kleinhammerpark). Przechodzimy obok obiektów byłego browaru (Danziger Aktien-Bierbrauerei, Danziger Malzfabrik G.m.b.H. Neuteich, Państwowe Zjednoczone Browary-Państwowy Browar Nr 1 w Gdańsku-Wrzeszczu, Gdańskie Zakłady Piwowarskie, Hevelius Brewing Company L.t.d.).
 |
 |
| Dawny browar we Wrzeszczu | Park Kuźniczki |
Skręcamy w prawo w ul. Gołębią i w panoramie widzimy budynek obecnego II Liceum Ogólnokszałcącego, dawnej szkoły powszechnej, do której uczęszczał Günter Grass (3). Kompleks szkolny przy ul. Pestalozziego 7/9 (Pestalozzistrasse) zbudowany został w 1929 roku według projektu M. Kiesslinga i A. Krügera. Kierujemy się na prawo, w stronę placu Wybickiego (4). Obok fontanny znajduje się altanka, a w niej ławeczka z postacią Oskara z "Blaszanego bębenka".
 |
 |
| 3. II L.O. przy ul. Pestalozziego 7/9 | 4. Pl. Wybickiego - ławeczka z Oskarem |
Następnie idziemy w kierunku domu przy ul. Lelewela 13, w którym Grass spędził dzieciństwo (5). Dom przy Labesweg 13 został zaprojektowany przez G. Beyera i zbudowany w latach 1907 - 1908. Mieszkanie Grassów znajdowało się na parterze i było połączone ze sklepem.
 |
 |
| 5. Budynek przy ul. Lelewela 13 | Panorama ul. Lelewela |
Opuszczamy ul. Lelewela i skręcamy w prawo w ul. Aldony. Przechodzimy nad Strzyżą. Potok ten, ważny element krajobrazu dzieciństwa Grassa, uwieczniony w twórczości pisarza, jest ostatnim, lewym dopływem Martwej Wisły. Idąc wzdłuż Strzyży wychodzimy na ul. Waryńskiego i po chwili skręcamy w prawo w ul. Wyspiańskiego.
 |
 |
| Widok na Strzyżę |
Po około 150 metrach skręcamy w lewo w ul. Leczkowa, którą dochodzimy do Szpitala Klinicznego (6). Ta Klinika położnicza została zbudowana w latach 1910 - 1912, jako nowoczesny szpital i pełni tę funkcję do dziś. Tutaj w dniu 16.10.1927 roku urodził się Günter Grass, późniejszy noblista.
 |
| 6. Szpital Kliniczny przy ul. Klinicznej 1a |
Przechodzimy pod wiaduktem kolejowym i stajemy przed zespołem budynków "Conradinum" (7). Fundacja im. Karola Fryderyka Conradiego powstała z woli ostatniego z rodu Conradich, pod koniec XVIII wieku. W 1801 roku w Jankowie koło Gdańska powstało gimnazjum z internatem, przeniesione następnie w 1900 roku do nowych budynków przy ul. Piramowicza (Krusestrasse). Kompleks zbudowano w stylu neorenesansowym. Do męskiego gimnazjum realnego przy Krusestrasse Grass uczęszczał dwa lata. Obecnie mieści się tu kilka szkół, w tym słynne Technikum Budowy Okrętów.
 |
 |
| 7. Gmach Conradinum | Wejście główne |
Wychodzimy na ul. Uphagena i po około 150 metrach po lewej stronie ukazuje nam się budynek Teatru Lalki i Aktora "Miniatura" (8). Tu 17.06.2005 roku G. Grass i P. Huelle wspólnie czytali fragmenty swoich utworów. W tym miejscu kończymy wrzeszczański odcinek naszej trasy. Aby kontyuować zwiedzanie miejsc związanych z G. Grassem, proponujemy udać się pod dworzec PKP Gdańsk - Wrzeszcz, spod którego odjeżdżają autobusy komunikacji miejskiej (nr 110 nr, nr 126, nr 157) w kierunku Matarni.
 |
 |
| 8. Teatr "Miniatura" | Mapa A: Gdańsk - Wrzeszcz |
Jedziemy w kierunku Portu Lotniczego w Rębiechowie i wysiadamy na pierwszym przystanku za obwodnicą trójmiejską. Do kościoła św. Walentego w Matarni można dojść na dwa sposoby. Albo ul. Agrarną, albo ul. Budowlanych do ul. Jesiennej (ta druga możliwość również dla zmotoryzowanych). Matarnia (pierwotnie Chojna) razem z okolicznymi wsiami należała do cystersów od końca XIII wieku. Kościół zbudowany jest w stylu gotyckim (9). Obok kościoła znajduje kapliczka ufundowana w 1380 roku przez rodzinę Richertów. 12.03.1991 roku G. Grass był w Matarni i uczestniczył w mszy żałobnej i pogrzebie swojego krewnego, Jana Krause (Hanysa). Cmentarz parafialny znajduje się obok kościoła i są tam pochowani członkowie rodziny pisarza ze strony matki (10). Między innymi pradziadkowie noblisty, Michał i Maria Krause, cioteczni dziadkowie, Józef i Anna Krause oraz Jan Krause.
 |
 |
| 9. Gdańsk - Matarnia, kościół św. Walentego | 10. Cmentarz w Matarni |
 |
 |
| Mapa B: Gdańsk - Matarnia | Mapa C: Stare i Główne Miasto |
Dotychczas podążaliśmy miejscami związanymi z dzieciństwem i młodością G. Grassa. Jako uzupełnienie proponujemy zwiedzenie miejsc współcześnie ważnych dla pisarza. Przy ulicy 3-go Maja między dworcem PKS a kościołem Bożego Ciała znajduje się niezwykły pomnik, symbolizujący wszystkie zniszczone miejsca pochówków w Gdańsku. To Cmentarz Nieistniejących Cmentarzy (11), odsłonięty 24 maja 2002 roku. Autorami projektu cmentarza są: Hanna Klementowska i Jacek Krenz (współpraca: Katarzyna Krenz, Michał Krenz, Andrzej Wójcicki). Autorami wystroju rzeźbiarskiego są Zygfryd Korpalski i Witold Głuchowski. Rzeźby w piaskowcu i granicie wykonano w zakładzie kamieniarskim Jerzego Kramera. Uroczyste otwarcie cmentarza nastąpiło w trakcie I Światowego Zjazdu Gdańszczan. Jedną z imprez towarzyszących uświetniających obchody Zjazdu i otwarcia cmentarza, była wystawa grafik G. Grassa p.t. "Metamorfozy Rzeczywistości".
 |
| 11. Cmentarz Nieistniejących Cmentarzy |
Ratusz Staromiejski przy ul. Korzennej (12) - perła renesansu niderlandzkiego (XVI wiek), dzieło wybitnego architekta, Antoniego van Obberghena. Siedziba władz miejskich Starego Miasta. Miejsce spotkań z czytelnikami, warsztatów z tłumaczmi oraz licznych wystaw grafik, rzeźb i litografii Grassa.
 |
| 12. Ratusz Staromiejski |
Poczta Polska (13) w Wolnym Mieście Gdańsku, obecnie przy ul. Obrońców Poczty Polskiej, kiedyś Heveliusplatz. Miejsce bohaterskiej obrony polskich pocztowców (w dniu 01.09.1939 roku) i wypełnieniu się ich tragicznego losu. Jednym z obrońców był krewny Grassa - Franciszek Krause, rozstrzelany na terenie dawnej strzelnicy wojskowej na Zaspie (obecnie cmentarz, na którym są pochowani pocztowcy) w dniu 05.10.1939 roku z wyroku Sądu Polowego Grupy Eberhardta.
 |
| 13. Budynek Poczty Polskiej |
Kościół św. Jana przy ul. Świętojańskiej (14), zbudowany w stylu gotyckim w XIV wieku. Obecnie świątynia spełnia dwie funkcje: religijną (w niedzielę odbywają się msze, chrzty, śluby) i kulturalną (wystawy, koncerty, przedstawienia teatralne). W czerwcu 2002 roku odbyło się tu spotkanie Grassa z czytelnikami i polskimi pisarzami. Pisarz czytał fragmenty swojej powieści "Idąc rakiem".
 |
| 14. Kościół św. Jana |
Ratusz Głównomiejski (15) przy ulicy Długiej.Siedziba władz miejskich Głównego Miasta. Pierwsza wzmianka pochodzi z XIV wieku. Ratusz zbudowany w stylu gotyckim, wielokrotnie przebudowywany, obecnie zawiera elementy stylów: gotyku, renesansu i baroku.18 maja 1993 roku w Sali Czerwonej odbyła ceremonia wręczenia dyplomu Honorowego Obywatela Miasta Gdańska G. Grassowi.
 |
| 15. Ratusz Głównomiejski |
Bibliografia wybór:
1. Biernat Cz., Cieślak B., Dzieje Gdańska, Gdańsk 1975.
2. Günter Grass i polski Pan Kichot, pod red. Marii Janion, Gdańsk 1999.
3. Kościelak S., Ulica Grassa, "30 dni" 1999 nr 10 ss. 21 - 25.
4. Krenz K., Cmentarz Nieistniejących Cmentarzy, "30 dni" 2002 nr 3 ss. 12 - 19.
5. Oskar - Tulla - Mahlke...Śladami gdańskich bohaterów Güntera Grassa, praca zbiorowa, Gdańsk 1993.
6. Szulist W., Günter Grass i kaszubski krąg kulturowy Gdańska - Matarnii, "Tytuł" 1991 nr 4 ss. 205 - 215.
7. Szulist W., Zarys kościelnej przeszłości północnej części Pomorza Nadwiślańskiego do 1308 roku, "Jantarowe Szlaki" 1992 nr 1 ss. 8 - 14.
8. Światłowski Z., Günter Grass, portet z bębenkiem i ślimakiem, Gdańsk 2000.
Na zlecenie Urzędu Miejskiego w Gdańsku wykonał Oddział Regionalny PTTK w Gdańsku, rok 2005
Autorzy tekstu: Paulina Świerk, Jarosław Żurawiński
Autorzy zdjęć: Paulina Świerk (1 - 13,15), Jarosław Żurawiński (14)
Konsultacja: Dr Ewa Graczyk
Tłumaczenie Bożena Kwiatkowska
Zobacz również : Literackie spacery wg powieści Güntera Grassa PDF (1.72 MB)