Rewaloryzacja Wielkiej Alei Lipowej

Prace przeprowadzone przez Gdański Zarząd Dróg i Zieleni

Celem rewaloryzacji Wielkiej Alei Lipowej, znajdującej się w ciągu Alei Zwycięstwa w Gdańsku, jest odtworzenie historycznego kształtu i charakteru liczącej ponad 250 lat alei, która jest jednym z najstarszych tego typu zabytków w Europie. Obecnie Aleja liczy 597 drzew. Ich wiek jest bardzo zróżnicowany - od kilkunastu lat do 254. Wielka Aleja Lipowa w 1967 r. została wpisana do rejestru zabytków.

Rewaloryzacja Wielkiej Alei Lipowej prowadzona jest etapami:

• 19 kwietnia - 28 października 2019 r. - badania archeologiczne
• 1 lipca - 19 listopada 2019 r. - kwerenda archiwalna oraz analiza źródeł pisanych i ikonograficznych dotyczących Wielkiej Alei Lipowej
• 14 maja - 18 października 2019 r. - szczegółowa inwentaryzacja drzewostanu oraz badania warunków środowiskowych wzrostu drzew tworzących WAL
• marzec 2020 - sporządzenie opinii konserwatorskiej przez prof. Katarzynę Rozmarynowską
• luty 2021 - przygotowenie szczegółowego projektu koncepcyjnego rewaloryzacji Wielkiej Alei Lipowej
• październik 2021 - pozytywne zaopiniowanie projektu koncepcyjnego przez Radę Wielkiej Alei Lipowej

Badania archeologiczne miały na celu zbadanie przebiegu zachowanych nawarstwień archeologicznych

Wzdłuż WAL, czyli na odcinku 2 km, założono 11 wykopów sondażowych w miejscach wybranych ze względu na uwarunkowania historyczne i możliwości techniczne. W wykopach Muzeum Archeologiczne w Gdańsku przeprowadziło prace mechanicznie przy usunięciu warstwy humusu mikro koparką oraz ręczne. Efektem prac było przygotowanie sprawozdania z opinią archeologiczną, które przekazano do Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. W trakcie przeprowadzonych prac odkryto blisko 2800 zabytkowych przedmiotów.

Kwerenda archiwalna oraz analiza źródeł pisanych i ikonograficznych dotyczących Wielkiej Alei Lipowej

Celem badań było wykonanie opracowania historyczno-archiwalnego. Przebadanie dostępnych źródeł archiwalnych - pisanych, kartograficznych oraz ikonograficznych (opisów, map, rycin, rysunków, zdjęć, malowideł oraz innych dokumentów archiwalnych i zapisów filmowych) mających związek z historią Wielkiej Alei Lipowej objęło okres od drugiej poł. XVIII w. do lat siedemdziesiątych XX w.

Szczegółowa inwentaryzacja drzew

Zadaniem na tym etapie było opisanie stanu zdrowia drzew, występujących gatunków chronionych oraz wskazanie niezbędnych prac pielęgnacyjnych dotyczących każdego drzewa. Badania były wykonywane przez zespół architektów krajobrazu i ornitologa. Następnie wykonano badania warunków środowiskowych mających wpływ na żywotność drzew obejmujących 30 wybranych lip oraz 10 drzew rosnących w pobliskim parku, stanowiących próbę kontrolną. Wykonane zostały szczegółowe analizy gleby, badanie organizmów żyjących w obrębie drzew, dostępność wody opadowej, dwukrotne badanie liści pod kątem stresu termicznego i zanieczyszczeń. Badania były wykonywane przez zespół architektów krajobrazu, ornitologa, mykologa i gleboznawcę.

Opinia konserwatorska

Na podstawie wyników badań środowiskowych, szczegółowej inwentaryzacji drzewostanu oraz badań archeologicznych przygotowana została opinia konserwatorska, której autorką jest prof. Katarzyna Rozmarynowska. W opinii zawarte zostały możliwe sposoby i wytyczne do przeprowadzenia prac rewaloryzacyjnych w Wielkiej Alei Lipowej.

Projekt koncepcyjny

Rezultaty badań oraz wytyczne wskazane w opinii konserwatorskiej stały się podstawą do opracowania szczegółowego projektu koncepcyjnego rewaloryzacji Wielkiej Alei Lipowej. 

W projekcie wskazane zostały zalecenia ogólne odnośnie zmiany układu drogowego al. Zwycięstwa, przebiegającej równolegle do Wielkiej Alei Lipowej. Kluczową zmianą jest zwężenie przekroju jezdni al. Zwycięstwa w kierunku centrum Gdańska. Pasy ruchu zostaną zawężone z 3,5 do 3 metrów szerokości. Pozwoli to na zwiększenie powierzchni biologicznie czynnej dla drzew. Dziś odległość między drzewami a krawędzią jezdni to 1 – 1,5 metra. Po zmianach będzie to 2,5 – 3 m.

Zmiany w układzie drogowym nie dotyczą tylko jezdni al. Zwycięstwa, ale również ciągów pieszych. W założeniach mowa jest o wprowadzeniu ścieżek spacerowych między drzewami o łącznej długości 1210 metrów (na obszarze między Operą Bałtycką a ul. Traugutta). Projekt przedstawia również możliwość utworzenia dodatkowych ścieżek pieszych w rejonie pomnika Daniela Gralatha (na odcinku od ul. Smoluchowskiego do ul. Skłodowskiej-Curie).

Opisane w projekcie koncepcyjnym rozwiązania mają służyć ograniczeniu funkcji tranzytowej Alei poprzez uspokojenie ruchu kołowego w jej rejonie. Wielka Aleja Lipowa ma odzyskać dzięki temu swoją historyczną funkcję społeczną i stać się miejscem do spędzania wolnego czasu.

Projekt koncepcyjny zawiera również założenia dotyczące drzewostanu Wielkiej Alei Lipowej. Według projektu należy zachować wszystkie drzewa poza tymi, które są martwe lub ich stan techniczny grozi wywróceniem. Ponadto wskazane jest przeprowadzenie nasadzeń uzupełniających – uwzględniając wymagania kompozycyjne (odległości między poszczególnymi drzewami, brak kolizji z przejściami dla pieszych, słupami trakcji tramwajowej czy peronami przystankowymi i in.). Projekt koncepcyjny określa również dobór gatunkowy lip, które uzupełnią Wielką Aleję Lipową oraz ich parametry – wysokość, obwód pnia, średnicę korony itp. Opisany jest także sposób sadzenia drzew, uwzględniający przygotowanie gruntu z możliwością jego wymiany oraz zastosowanie różnego rodzaju elementów chroniących korzenie drzew oraz ułatwiających ich napowietrzanie i nawadnianie. 

Mikrobiologiczna rewitalizacja korzeni lip

Równolegle z pracami koncepcyjnymi i projektowymi toczą się bieżące prace pielęgnacyjne drzew tworzących Wielką Aleję Lipową. We wrześniu 2021 roku przeprowadzona została mikrobiologiczna rewitalizacja strefy korzeniowej drzew. Do podłoża, na którym rosną lipy, za pomocą specjalnych lanc, wprowadzone zostały żywe strzępki wyselekcjonowanych grzybów. Wytworzona w ten sposób symbioza korzeni drzew i grzybów zwana jest fachowo mikoryzą. Dzięki grzybom drzewa mogą łatwiej pozyskiwać z podłoża wodę, sole mineralne i inne mikroelementy. Co więcej aplikacja strzępków grzybów zadziała jak swoista szczepionka dla drzew, która zmniejszy ich podatność na choroby, a także ograniczy liczbę występujących w glebie szkodników – larw i nicieni chorobotwórczych. Oprócz samego szczepienia, miejsca gdzie rosną lipy, zostanły dodatkowo nawożone preparatem bogatym w kwasy humusowe. Poprawiają one żyzność gleby i pozytywnie wpływają na rozwój systemu korzeniowego. Z kolei powierzchnie pod koronami drzew spryskane zostały roztworem stanowiącym pożywkę dla mikroorganizmów szczepionki, stymulując ich rozwój i wzrost.

Historia WAL

Wielka Aleja Lipowa założona została w latach 1768 - 1770 r. Kolejne nasadzenia miały miejsce około 1815 r. Po II wojnie światowej zachwiano jednorodny skład gatunkowy Alei, sadząc lipy kilku gatunków, zmieniono też moduł nasadzeń. WAL to czterorzędowa kompozycja przestrzenna o długości 2 km. Pierwotnie obsadzona 1416 lipami holenderskimi (po 354 w każdym rzędzie). Po II Wojnie Światowej podczas prac konserwatorskich doliczono się w Alei 1311 drzew. W latach 70. XX wieku w związku ze wzmożonym zamieraniem drzew spowodowanym pracami budowlanymi w układzie komunikacyjnym dosadzono ok. 220 lip. Autorem projektu Alei jest kapitan Patzer, a jej fundatorem burmistrz miasta Gdańska Daniel Gralath.

Widok w trakcie realizacji zadania

fot. GZDiZ