Indywidualizacja – praca z uczniem zdolnym (20)

Tematyka wystąpień:

1. „Uczeń o wysokich osiągnięciach w systemie egzaminów zewnętrznych” – Barbara Przychodzeń, Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Gdańsku, zobacz (1.25 MB)
2. „Możliwości systemowego wspierania uczniów uzdolnionych” – Barbara Wikieł, Politechnika Gdańska, zobacz (204.33 KB)
3. „Lokalny Program Wspierania Uzdolnień w powiecie kartuskim” – Dorota Granoszewska-Babiańska, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, zobacz (13.9 MB)
4. „Działalność Lokalnych Centrów Nauczania Kreatywnego w Gdańsku" – Małgorzata Mroczkowska, koordynator Lokalnego Centrum Nauczania Kreatywnego 1 w Gdańsku, zobacz (3.01 MB)

Rozpoczynając posiedzenie Przewodniczący Gdańskiej Rady Oświatowej prof. Edmund Wittbrodt podkreślił, że zagadnienie indywidualizacji pracy z uczniem ma wiele ważnych kontekstów podkreślanych w toczących się dyskusjach. Indywidualizacji wymaga zarówno praca z dzieckiem zdolnym jak i mającym szczególne trudności w jakimś obszarze, co może się wiązać z ryzykiem separacji. Ideałem byłoby traktowanie każdego ucznia indywidualnie, zbudowane na wzmacnianiu wewnętrznej motywacji do rozwoju, która jednocześnie kształtowałaby jego charakter. Można się zastanawiać, czy bez presji i motywacji zewnętrznej motywacja wewnętrzna byłaby wystarczająco silna? Odnosząc się do trwającej na łamach prasy dyskusji wokół egzaminów zewnętrznych, prof. E. Wittbrodt przypomniał ideę wprowadzenia egzaminów, którą było stworzenie miary badania szkół i ich porównywalność dla doskonalenia pracy szkoły.

„Uczeń o wysokich osiągnięciach w systemie egzaminów zewnętrznych” – Barbara Przychodzeń, Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Gdańsku

Województwo pomorskie ma stosunkowo niską liczbę absolwentów konkursów i olimpiad. W roku 2012 tylko 37 uczniów z woj. pomorskiego było zwolnionych z egzaminu, a województwie śląskim aż 328. Analiza wyników egzaminów zewnętrznych gdańskich uczniów skłania do postawienia tezy, że najlepiej nam wychodzi edukacja ucznia przeciętnego. Małe zainteresowanie nauczycieli pracą z uczniem zdolnym wiąże się z faktem, że wymaga większego zaangażowania i jest bardziej wyczerpująca.

"Możliwości systemowego wspierania uczniów uzdolnionych” – Barbara Wikieł, Politechnika Gdańska

W Gdańsku istnieje wiele elementów wspierających rozwój uczniów szczególnie uzdolnionych, np. miejskie stypendia, ale nie tworzą one spójnego systemu. Rozmawiając o lokalnym programie wspierania dzieci uzdolnionych warto podjąć wyzwanie wspierania różnych grup adresatów na 3 poziomach :

I – wszyscy uczniowie; cel: rozbudzanie zainteresowań i odkrywanie mocnych stron uczniów,
II – uczniowie o dużym potencjale bez sprecyzowanych zainteresowań i pasji; cel: rozwijanie i ugruntowanie zainteresowań, wyposażanie w narzędzia dalszego samodzielnego rozwoju,
III – uczniowie o dużym potencjale, sprecyzowanych zainteresowaniach i znacznej (często specjalistycznej) wiedzy; cel: stworzeniu uczniom warunków do pełnego rozwoju, wprowadzanie w pracę naukową.

Przykładem dobrego rozwiązania jest  warszawski system wspierania uzdolnionych i praca Centrum Informacyjno-Konsultacyjnego ds. Dzieci Zdolnych przy Specjalistycznej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej „Uniwersytet dla Rodziców”. 

„Lokalny Program Wspierania Uzdolnień w powiecie kartuskim” – Dorota Granoszewska-Babiańska, Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego

Projekt „Zdolni z Pomorza” jest  innowacyjnym przedsięwzięciem Urzędu Marszałkowskiego realizowanym ze środków unijnych, w którym wzięło udział ponad 1400 uczniów z województwa pomorskiego. Dzięki temu wypracowano model oparty na pomysłach i procedurach wspierających uczniów szczególnie uzdolnionych z III poziomu, czyli o dużym potencjale, sprecyzowanych zainteresowaniach i znacznej (często specjalistycznej) wiedzy. Okres finansowania projektu ze środków zewnętrznych zakończy się w sierpniu tego roku. Biorąc pod uwagę efekty programu samorząd województwa zamierza kontynuować dofinansowanie z puli na kolejny okres, zaś uczestniczące powiaty będą zobowiązane do tworzenia lokalnych programów wspierania uzdolnień w okresie przejściowym (do uruchomienia kolejnej transzy dofinansowania). Lokalne programy powinny uwzględniać utrzymanie działalności lokalnych centrów nauczania kreatywnego (LCNK), będących fundamentalnym rozwiązaniem wypracowanym w ramach projektu. Dobrym przykładem lokalnego programu jest projekt kartuski, który zakłada:

• umożliwienie wymiany doświadczeń i przykładów praktyki wspierania uzdolnień uczniów,
• doskonalenia kadry nauczycielskiej i pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznej w obszarze wspierania uczniów uzdolnionych,
• stworzenie sieci szkół i poradni wspierających uczniów uzdolnionych,
• korelację działań rożnych instytucji i podmiotów na rzecz wspierania rozwoju uczniów uzdolnionych.

Przykład kartuski pokazuje jak można kontynuować projekt europejski wykorzystując wypracowany model i rozwiązania, które zostały zaadoptowane do lokalnych potrzeb i warunków. Zaplanowane przez powiat działania są efektem wieloletniego myślenia o znaczącej roli edukacji i podejmowania działań mających na celu podnoszenie jakości edukacji w regionie. Już w latach 90-tych Kartuzy organizowały szereg bardzo wartościowych konferencji metodycznych dla nauczycieli w ramach uniwersyteckiego studium pedagogiki alternatywnej i eksperymentalnej.
Opracowując lokalne systemy wspierania uczniów zdolnych warto czerpać z zasobów wypracowanych w projekcie „Zdolni z Pomorza”: bazy nauczycieli (koordynator z Urzędu Marszałkowskiego wystąpi do powiatów o rekomendacje dla nauczycieli), prowadzących zajęcia w projekcie, metodyki prowadzenia zajęć i scenariuszy, modelu organizacji współpracy.
Istotną rolę w systemie odgrywają działania poradni, która odpowiada za doskonalenie kadry w zakresie pracy z uczniem uzdolnionym i podnoszenie świadomości nauczycieli. Wyzwaniem zaś, szczególnie w dużych aglomeracjach, jest uruchomienie współpracy i wymiany doświadczeń zważywszy na wzrastającą konkurencyjność szkół.

„Działalność Lokalnych Centrów Nauczania Kreatywnego w Gdańsku" – Małgorzata Mroczkowska, koordynator Lokalnego Centrum Nauczania Kreatywnego 1 w Gdańsku

W ramach projektu „Zdolni z Pomorza” w Gdańsku powstały dwa Lokalne Centra Nauczania Kreatywnego przy szkołach III i VIII Liceum Ogólnokształcącym, które przez dwa lata wspierały rozwój uczniów szczególnie uzdolnionych w obszarze nauk ścisłych. Oba ośrodki wspierały 254 uczniów gdańskich szkół na dwóch poziomach, w tym 131 gimnazjalistów i 123 licealistów.
Wszyscy uczniowie biorący udział w projekcie oraz ich rodzice i nauczyciele zostali objęci wsparciem psychologicznym. Mieli możliwość korzystania z konsultacji, uczestniczyli w zajęciach integracyjnych, warsztatach kreatywności, uczenia się, komunikacji i radzenia sobie ze stresem. Czterech wybitnie uzdolnionych uczniów dodatkowo zostało objętych opieką mentorską.    

Wnioski z dyskusji:

• Dla uzyskania wysokich wyników uczniów w olimpiadach i różnorodnych konkursach wojewódzkich i ogólnopolskich potrzeba stworzenia systemu pracy z uczniem zdolnym, z wykorzystaniem istniejących elementów, zasobów projektu i doświadczeń innych ośrodków i miast. Trzeba podjąć wyzwanie wsparcia na trzech poziomach i mieć świadomość, że nie można się spodziewać szybkich efektów. Ważna jest zarówno praca nad rozbudzaniem zainteresowań jak i odkrywaniem mocnych stron wszystkich uczniów (I poziom), i tych o dużym potencjale bez sprecyzowanych pasji (II poziom) bezpośrednio w szkole, jak i wspierania już wyłowionych talentów (III poziom).
• Niezależnie od dofinansowania ze środków zewnętrznych w każdej szkole powinien być system wyławiania talentów i pracy z dziećmi szczególnie uzdolnionymi jako standard, np. 1-2 nauczycieli specjalnie przygotowanych. Szczególnie dla uczniów z II poziomu o dużym potencjale bez sprecyzowanych zainteresowań i pasji. Celem pracy nauczycieli powinno być rozwijanie i ugruntowanie zainteresowań tych dzieci oraz wyposażanie w narzędzia dalszego, samodzielnego rozwoju. Do tego potrzeba odpowiedniego systemu doskonalenia i kształcenia nauczycieli oraz świadomego zarządzania szkołą.
• Dla uczniów z III poziomu, o dużym potencjale, sprecyzowanych zainteresowaniach i znacznej (często specjalistycznej) wiedzy, ważne jest przygotowanie oferty ponad standardowej, systemu stwarzającego warunki do pogłębiania rozwoju i wprowadzającego w pracę naukową. Wypracowany w projekcie „Zdolni z Pomorza” model wsparcia pokazał, że lokalne centra rozwoju o charakterze międzyszkolnym dawały uczniom, poczucie przynależności do grupy, tworząc tak ważną atmosferę sprzyjającą rozwojowi.  W swoich szkolnych klasach osoby o sprecyzowanych pasjach i ponad standardowej wiedzy, często czują się inne.
• Projekt „Zdolni z Pomorza” pokazał sukcesy dzieci oraz niedostatek w codziennym nauczaniu. Kluczem do efektywnej pracy z uczniem zdolnym jest nauczyciel, który potrafi dostrzec, rozpoznać i monitorować rozwój utalentowanego dziecka, zaś badania i doświadczenie z realizacji projektu pokazują, że Polscy nauczyciele najlepiej radzą sobie z uczniem przeciętnie uzdolnionym. I choć od lat mówi się o indywidualizacji nauczania i szkoli nauczycieli w tym zakresie, nie ma to zastosowania w praktyce. Teoretycznie każdy powinien być już przygotowany do pracy z uczniem zdolnym i wymagającym pomocy, a nauczyciele nadal zadają wszystkim takie same prace domowe, a poproszeni o wymiennie swoich zdolnych uczniów mieliby kłopot. Nie mamy wypracowanych standardów. Ponieważ praca nauczyciela wymaga wzmocnienia, w Centrum Edukacji Nauczycieli powinno powstać regionalne centrum pracy z uczniem zdolnym.
• Obecnie do poradni wpływa coraz mniej wniosków o diagnostykę uczniów zdolnych, bo systematyczna praca z uczniem zdolnym jest trudna – wymaga planowania, konsekwentnej realizacji i monitoringu rozwoju. Trudność w podejmowaniu pracy z dzieckiem zdolnym z II i III poziomu odzwierciedla również proces rekrutacji do projektu. Często rekomendowani byli uczniowie grzeczni, nie sprawiający kłopotów i pracowici. Podejmowaniu się trudnego zadania pracy z uczniem zdolnym nie sprzyja również system awansu zawodowego. Wyjątkowi nauczyciele, którzy wkładają serce w swoją pracę, czują się demotywowani przez jednakowe stawki i zły system motywacyjny.
• W budżecie miasta na 2013 rok zostały zarezerwowane środki na kontynuację projektu w okresie przejściowym, a doświadczenia i wypracowany model będą elementem budowania systemu dla Gdańska. Rozważane jest także poszerzenie działalności LCNK o zajęcia z innych dziedzin i utworzenie w roku szkolnym 2013/2014 jeszcze jednego centrum.
• Wizyta studyjna wizytatorów Pomorskiego Kuratorium Oświaty w Anglii – nauczyciele są rozliczani z rocznych planów nauczania i czuja się odpowiedzialni. Szkoła sama troszczy się i zabiega o wsparcie, dokształcanie, doskonalenie swoich kadr również w zakresie pracy z uczniem zdolnym, a nauczyciele sami projektują swoje plany pracy i są odpowiedzialni za ich realizację przed organem nadzoru pedagogicznego. W ocenie pracy nauczycieli biorą udział szkolni nauczyciele liderzy.

W podsumowaniu spotkania prof. E. Wittbrodt podkreślił, iż:

• w systemie edukacji kluczowe jest to, co się dzieje u jej podstaw. Problemem jest często brak gotowości nauczycieli i brak ich zainteresowania do podnoszenia kwalifikacji w pożądanym zakresie. Ważne jest przygotowanie nauczycieli na uczelni, ale po jej zakończeniu każdy nauczyciel musi samodzielnie troszczyć się o własny rozwój, dostosowując swoje kompetencje do zmieniających się realiów i wyzwań współczesności. Sytuację komplikuje zarówno system awansu zawodowego jak i uśredniony system motywowania w szkołach.
• W mieście potrzebne są decyzje strategiczne w obszarze dokształcania nauczycieli w kierunku uzyskiwania pożądanych efektów. 
• Gdańska Rada Oświatowa złoży władzom miasta rekomendacje dla stworzenia systemu wspierania ucznia zdolnego.