Badania w szkołach
W bezpłatnym, miejskim programie „Zdrowy Uczeń”, realizowanym od 27 lat przez Gdański Ośrodek Promocji Zdrowia i Profilaktyki Uzależnień (GOPZiPU), biorą udział dzieci z klas III i VII. To pierwszy w Polsce taki program samorządowy, który nadal nie jest normą nawet w dużych polskich miastach.
Od początku do końca roku szkolnego uczniów odwiedzają w szkołach specjaliści GOPZiPU, by przeprowadzić badania mające na celu wczesne wykrywanie powszechnie występujących zaburzeń zdrowotnych.
Wizytę specjalistów poprzedza zaproszenie do uczestnictwa wszystkich szkół podstawowych w mieście, które otrzymują pakiety dla koordynatorów szkolnych zawierające zgody na badanie dziecka do podpisu przez rodziców oraz szczegółowe informacje dotyczące programu. Z badań korzysta rocznie około 5 tys. dzieci, ale uczniów w klasach III i VII, w zależności od rocznika, jest około 7 tys. Oznacza to, że wciąż część rodziców nie wyraża zgody na badanie swoich dzieci, mimo że całe badanie trwa około 10 minut, przeprowadzane jest w sposób bezpieczny i zapewniający prywatność dziecka oraz z uwzględnieniem aktualnych wytycznych Głównego Inspektoratu Sanitarnego.
- Przed laty w naszym programie badano m.in. za pomocą obcęgów grubość tkanki tłuszczowej pod łopatką, w okolicy bioder i na udach. Tylko że takie badania straszą trochę dzieciaki i mogą stygmatyzować, więc przez 27 lat życia programu dużo się zmieniło - opowiada Piotr Paszkowski, główny specjalista kultury fizycznej w GOPZiPU. - Dziś skupiamy się na takich rzeczach, jak wydolność sercowo-naczyniowa, ponieważ ona najbardziej uwiarygodnia to, czy dziecko jest na dobrej drodze do prawidłowego rozwoju i czy prawidłowy rozwój serca w toku wzrostu daje później szanse na zdrowe i jakościowo fajne życie w wieku dorosłym i nawet w starości.
W umówionym z dyrekcją i wychowawcami klas terminie dzieci przechodzą badanie przesiewowe:
- Ocenę masy ciała, określenie BMI (Body Mass Index ) i pomiar składu ciała wraz z określeniem zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie
- Pomiar i ocenę ciśnienia tętniczego
- Test wydolności fizycznej (Kash Pulse Recovery Test)
Na podstawie przeprowadzonych badań formułowane są szczegółowe zalecenia indywidualnego postępowania prozdrowotnego.
Szkoły otrzymują raport rozszerzony o wyniki statystyczne dotyczące badań, a rodzice raport indywidualny z wynikami: analizy składu ciała, pomiaru ciśnienia i wydolności sercowo-naczyniowej oraz wskazówki i ewentualne zagrożenia zdrowotne w poszczególnych badanych parametrach. Raport w zaklejonej kopercie trafia do szkoły po 2-3 tygodniach od badania. Te informacje mogą posłużyć dyrekcji szkoły do planowania działań w ramach szkolnych programów promocji zdrowia i wychowania zdrowotnego.
Poprawić zdrowie i dobrostan dzieci
Badania w szkołach są realizowane, aby jak najszybciej poprawić stan zdrowia dzieci i obniżać czynniki ryzyka występowania chorób cywilizacyjnych w populacji dzieci objętych programem, a także zmieniać złe nawyki. Program upowszechnia zasady zdrowego stylu życia wśród młodych gdańszczan i popularyzuje aktywność fizyczną. Bo zmiany cywilizacyjne, jakie zachodzą od dekad, niekorzystnie wpływają na kondycję i zdrowie młodego pokolenia. Dlatego wymagają reakcji.
Zespół GOPZiPU zauważył na przestrzeni lat bardzo niepokojące sygnały dotyczące dużo słabszej wydolności dzieci, nadwagi i gorszego samopoczucia psycho-fizycznego. Wpływ na to ma coraz dłuższy czas spędzany przed ekranami, brak ruchu i czasu spędzanego na świeżym powietrzu. Według badań, dzieci w Polsce spędzają średnio od 4 do 6 godzin dziennie z telefonami i tabletami, często kosztem aktywności fizycznej i relacji z rówieśnikami.
Jak tłumaczy Piotr Paszkowski, program badania dzieci koncentruje się obecnie na sercu, ponieważ takie elementy jak gimnastyka korekcyjna, gibkość czy siła mięśni posturalnych nie wpływają na długość życia, lecz na jego jakość, a mocne serce wpływa realnie na długość życia.
- Potwierdzają to badania naukowe - tłumaczy Piotr Paszkowski. - Dyrekcja naszego Ośrodka to naukowcy, osoby bardzo misyjne, które starają się wybrać to, co rzeczywiście wpływa najkorzystniej na życie dzieci. A żyjemy w takich czasach, że przez elektronikę, dostatnie życie i wygody aktywności jest za mało. Nasze pokolenie miało jej dostatecznie dużo. Dlatego, jak zwraca uwagę WHO, istnieje ryzyko, że dorośli z naszego pokolenia mogą żyć dłużej niż dzieci z młodszego pokolenia, jeżeli nie nastąpi rewolucja w aktywności fizycznej, która może ukształtować odpowiednio serce.
Przejdź Offline! Propozycja radnych WDG na poprawę bezpieczeństwa pieszych
6-10-14 dla Zdrowia
Zbiorcze sprawozdanie z badań dzieci prowadzonych we wszystkich gdańskich szkołach podstawowych kierowane jest do Wydziału Rozwoju Społecznego Urzędu Miejskiego w Gdańsku.
W Gdańsku na zlecenie Prezydenta Miasta od 2011 roku realizowane są działania ukierunkowane na prewencję i wczesne wykrywanie i leczenie otyłości wśród dzieci.
„Gdański program prewencji i wczesnego wykrywania chorób cywilizacyjnych u dzieci i młodzieży” realizowany jest przez Uniwersyteckie Centrum Kliniczne pod nazwą „6-10-14 dla Zdrowia”. Rok temu Rada Miasta Gdańska zdecydowała o kontynuowaniu programu w latach 2024-2026, o czym pisaliśmy w artykule „6 – 10 – 14 dla Zdrowia, czyli dbamy o dzieci i młodzież”. Do tegorocznego programu, który wystartował 1 marca, zakwalifikowano 698 dzieci.
Jak wskazuje nazwa, program skierowany jest do 6-cio, 10-cio i 14-latków z nadwagą lub otyłością. Trafiają więc do niego dzieci z programu „Zdrowy Uczeń” oraz sześciolatki, których rodzice przyprowadzą na badania do GOPZiPU, gdzie przechodzą szczegółowe badania.
W ramach rocznej opieki specjalistycznej młody pacjent ma zapewnione pięć interdyscyplinarnych wizyt oraz warsztaty edukacyjne.
Podczas każdej wizyty konsultacje odbywają się w gabinetach:
- lekarza pediatry
- specjalisty aktywności fizycznej
- dietetyka
- psychologa
Pacjent wraz z rodzicem/opiekunem prawnym ma możliwość uczestniczenia w warsztatach edukacyjnych z zakresu zdrowego odżywiania, w warsztatach z zakresu aktywności fizycznej oraz w grupowych spotkaniach edukacyjno-terapeutycznych z zakresu budowania kompetencji rodzicielskich i prozdrowotnych.
Tematy spotkań dotyczą: zasad rozmowy z dzieckiem o nadmiarze masy ciała bez stygmatyzacji, budowania poczucia własnej wartości u dziecka w oparciu o inne wartości niż wygląd zewnętrzny, ale również zdrowego stylu życia (odżywianie, aktywność fizyczna, sen, unikanie używek, ograniczanie czasu przed monitorem), zewnętrznych determinantów zdrowia (np. food marketing), edukację dotyczącą planowania zmian, metody małych kroków, budowania efektywnego systemu motywacyjnego ułatwiającego dziecku skuteczne wprowadzenie zmian, wyznaczanie celów i granic. Podczas gdy rodzic buduje swoje kompetencje rodzicielskie, dziecko przebywa na zajęciach ruchowych.
Realizowany od 13 lat program „6-10-14 dla Zdrowia” wpisuje się w szereg aktywności miasta skoncentrowanych na systematycznej poprawie zdrowia mieszkańców i przynosi efekty. Badania własne prowadzone przez gdański samorząd, wskazują, że w okresie przed pandemią COVID-19 w Gdańsku, wbrew powszechnie panującym w Polsce i na świecie trendom otyłość wśród dzieci nie narastała. Obserwowano systematyczną poprawę sprawności krążeniowo-oddechowej u badanych dzieci i młodzieży z Gdańska.
W grudniu 2021 r. Najwyższa Izba Kontroli opublikowała informację o wynikach kontroli. Raport „Dostępność profilaktyki i leczenia dla dzieci i młodzieży z zaburzeniami metabolicznymi wynikającymi z otyłości i chorób cywilizacyjnych” wskazał program „6-10-14 dla Zdrowia” jako przykład dobrej praktyki samorządowej.
Jak informują urzędnicy z Wydziału Rozwoju Społecznego UMG, Gmina Miasta Gdańsk dostrzega problem nadwagi i otyłości, szczególnie wśród dzieci i młodzieży, jako podstawowego czynnika ryzyka wielu chorób o istotnym znaczeniu epidemicznym. Zasadnym więc jest realizacja działań o kompleksowym charakterze interwencji edukacyjno-zdrowotnej skierowanej do tej grupy, ponieważ dzieciństwo i dojrzewanie są okresami krytycznymi w rozwoju otyłości, a także jej powikłań w wieku dorosłym. Kierowanie programów polityki zdrowotnej do tej grupy wiekowej w najwyższym stopniu realizuje cel, jakim jest poprawa stanu zdrowia mieszkanek i mieszkańców Gdańska.
Z doświadczenia Gdańska zdecydował się skorzystać również samorząd województwa pomorskiego, który pracuje nad wprowadzeniem bliźniaczego działania na terenie całego województwa.
FitKlasa CAMP
Uczniowie, u których badania szkolne wykażą niepokojące objawy, mogą skorzystać z jeszcze jednego programu prozdrowotnego.
- Dzieci z nadwagą i otyłością otrzymują wraz z rodzicami zaproszenie na roczny program interwencyjny „6-10-14 dla Zdrowia” realizowany przez Uniwersyteckie Centrum Kliniczne (UCK). Natomiast dzieci ze słabą lub bardzo słabą wydolnością sercowo naczyniową otrzymują zaproszenie wraz z rodzicem do programu FitKlasa CAMP, czyli interwencyjnego programu zmiany nawyków dotyczących aktywności fizycznej, realizowanego przez nasz ośrodek GOPZiPU. Często te dwa parametry – nadwaga i słaba wydolność, występują równolegle, ale nie stanowi to zasady. Nasze statystyki wykazują znaczny odsetek dzieci ze słabą wydolnością sercowo-naczyniową przy prawidłowej wadze ciała. Wynika to z niedostatecznego poziomu aktywności fizycznej u dzieci – wyjaśnia Piotr Paszkowski.
Program FitKlasa CAMP obejmuje zajęcia ruchowe oraz kurs edukacyjny dla rodziców i dzieci, realizowane w celu zwiększenia ich kompetencji w zakresie podejmowania systematycznej aktywności fizycznej i kształtowania dobrych nawyków, ukierunkowanych na zdrowie. Podczas ośmiu godzinnych spotkań, w których uczestniczą dzieci z rodzicem lub opiekunem, poświęca się 15 minut na teorię i 45 minut na trening.
- Moim zadaniem jest zaproponować rodzicom udział w pierwszych zajęciach, a później, utrzymać ich przez osiem tygodni programu zmiany nawyków. I ciało i umysł musi poznać, jakie potrzebne są wysiłki, żeby realnie wpływały na zdrowie, a jakie wysiłki nie są wystarczające. Bo nawet absolwenci AWFiS są w stanie stwierdzić, że spacery zapewniają aktywność fizyczną na odpowiednim poziomie. A spacer nie należy do aktywności prozdrowotnej, jeżeli chodzi o sprawy kardiologiczne. Spacer jest dobry dla 90-latków, z punktu widzenia towarzyskiego, żeby sobie pogadać, rozprostować kości, pooddychać świeżym powietrzem, ale na serce nie ma wpływu - tłumaczy Piotr Paszkowski, koordynator FitKlasa CAMP.
Część treningowa, według scenariusza, odbywa się w formie zajęć prowadzonych bezpośrednio przez trenera (trening frontalny, zabawy ruchowe, obwód stacyjny) lub z trenerem wirtualnym (trening video na ekranie multimedialnym z profesjonalnej platformy treningowej FitSchool).
Więcej o programie FitKlasa CAMP na stronie opz.gdansk.pl/fitklasa-camp.
