Maria Janion urodziła się 24 XII 1926 roku w Mońkach. Wojnę przeżyła w Wilnie, a maturę zdała eksternistycznie w Toruniu (1945). Studia polonistyczne ukończyła w 1951 na Uniwersytecie Warszawskim (UW), na którym w latach 1951–1952 pracowała jako asystentka, a w 1955 roku otrzymała stopień kandydata nauk filologicznych w Instytucie Badań Literackich (IBL). W 1963 otrzymała tytuł profesora nadzwyczajnego, w 1973 profesora zwyczajnego.
Z Wyższą Szkołą Pedagogiczną w Gdańsku związana była od 1957 roku. Zwolniona podczas fali represji po marcu 1968, powróciła do Gdańska po powstaniu w 1970 Uniwersytetu Gdańskiego, gdzie rozpoczęła pracę w Instytucie Filologii Polskiej UG. Po wprowadzeniu stanu wojennego Marię Janion znów zwolniono.
W Sierpniu ‘80, podpis profesor widniał pod apelem warszawskich intelektualistów o podjęcie rozmów ze strajkującymi, tzw. Apel 64.
Ponownie zatrudniono Marię Janion na UG w roku akademickim 1983/1984. Seminaria na gdańskim uniwersytecie prowadziła do 1990 roku. W okresie współpracy z gdańską uczelnią pracowała również w Instytucie Badań Literackich, w 1981 podjęła też wykłady na UW.
Na UG od lat 70. kontynuowała wykłady i seminaria wprowadzające nową jakość do systemu nauczania na polskich uczelniach. Zajmowała się emancypacją jednostki, kwestią inności, wykluczenia. Jak podkreśla portal gedanopedia.pl: “Studenci zabierający głos na jej zajęciach mieli prawo do podkreślania swojej indywidualnej wrażliwości, w opozycji do wartości uniwersalistycznych, jakie eksponowano na innych seminariach. Według określenia samej Janion, zasady współpracy ze studentami obowiązujące na jej seminariach miały umożliwić przekroczenie barier i zakwestionowanie obowiązujących postaci naukowości i korporacyjności nauki”.
Rezultatem gdańskich seminariów była opracowywana we współpracy z naukowcami i studentami seria „Transgresje”, ukazująca się w latach 80. XX wieku. W kolejnych tomach – “Galernicy wrażliwości”, “Odmieńcy”, “Osoby”, “Maski”, “Dzieci” – publikowane były, często po raz pierwszy w Polsce, teksty autorów zachodnich, a także wykłady Janion oraz rozprawy i wypowiedzi uczestników seminariów.
Niezwykłość „Transgresji” polegała na zmianie w sposobie nauczania humanistyki. Jak podaje Gedanopedia, niezwykła erudycja i rozległa wiedza profesor Janion, a także jej otwartość na film, malarstwo i teatr pozwalały na “łączenie tematów dotąd niepoddawanych interpretacji”. Wśród współtwórców cyklu „Transgresje” byli jej studenci, późniejsi historycy literatury, profesorowie gdańskiego uniwersytetu: pisarz Stefan Chwin, krytyk teatralny i literacki Zbigniew Majchrowski. pisarz, wydawca i założyciel wydawnictwa "Słowo, Obraz, Terytoria" - Stanisław Rosiek.
Jej uczniami są też m.in.: Dorota Siwicka, Izabela Filipiak, Kazimiera Szczuka, Katarzyna Bratkowska czy Marek Bieńczyk.
Dorobek naukowy Marii Janion obejmuje kilkaset rozpraw i książek. Oprócz pracy badawczej poświęcała się także działalności edytorskiej, redakcyjnej i pedagogicznej. Skupiała wokół siebie młodych naukowców.
Główny obszar jej zainteresowań to polski romantyzm oraz jego wpływ na polską kulturę XX i XXI wieku, ale zajmowała się również m.in. twórczością pisarzy francuskich od Oświecenia do współczesności, Johanna Wolfganga Goethego, Güntera Grassa. Interesowała ją twórczość feministyczna, postmodernizm. W pracy badawczej wykorzystywała inne dziedziny nauki, jak antropologia, socjologia, filozofia. Odwoływała się do strukturalizmu i hermeneutyki.
Najważniejsze dzieła to m.in.: “Zygmunt Krasiński, debiut i dojrzałość” (1962), “Romantyzm. Studia o ideach i stylu” (1969), “Humanistyka: Poznanie i terapia” (1974), “Życie pośmiertne Konrada Wallenroda” (1990), “Kobiety i duch inności” (1996), “Do Europy tak, ale razem z naszymi umarłymi” (2000), “Niesamowita Słowiańszczyzna: fantazmaty literatury” (2006), “Bohater, spisek, śmierć: wykłady żydowskie” (2009). Praca “Romantyzm, rewolucja, marksizm” (1972) nosi podtytuł Colloquia gdańskie i jest dedykowana „Uniwersytetowi Gdańskiemu w pierwszym roku jego istnienia”.
Wśród licznych nagród, które przyznano prof. Janion są m.in. Nagroda im. A. Brücknera (1962), Nagroda Sekretarza Naukowego PAN (1977 i 1979), Nagroda Wielkiej Fundacji Kultury (1998), Złoty Medal Zasłużony Kulturze – Gloria Artis (2007), specjalny Paszport „Polityki” dla kreatora kultury (2007), Nagroda Specjalna Kongresu Kobiet (2010), francuski Narodowy Order Zasługi (2012). W 1994 Uniwersytet Gdański nadał jej tytuł doktora honoris causa.
Jak powiedziała portalowi Onet Kazimiera Szczuka, przyjaciółka i współpracowniczka Marii Janion: - Odeszła tak jak chciała - w swoim domu, wśród książek. Zasnęła podczas lektury.
oprac. na podst. gedanopedia.pl
