Niezależnie od obszaru obowiązywania - czy ma to być miasto, gmina czy województwo, uchwały antysmogowe przyjmują sejmiki województw. Nie inaczej jest w naszym. Zanim Sejmik Województwa Pomorskiego pochyli się nad projektami takich uchwał dla Pomorza i Sopotu (który jako miasto o statusie uzdrowiska przyjmuje ambitniejsze założenia), Zarząd Województw Pomorskiego przekazał oba projekty pod konsultacje społeczne. Uwagi i wnioski do nich składać można do 29 listopada (więcej o tym w dalszej części tekstu).
W Urzędzie Marszałkowskim Województwa Pomorskiego 12 listopada 2019 r. odbyło się otwarte spotkanie konsultacyjne dotyczące obu projektów uchwał. Otwierając je członek zarządu województwa pomorskiego Józef Sarnowski przypomniał, że problemy z niską emisją i przekraczaniem norm pyłów PM10 i PM 2,5 oraz B(a)P (Benzo(a)piren) występują głównie poza aglomeracją trójmiejską.
- Mówimy tu o 48 tys. domów jednorodzinnych w małych miastach i w gminach wiejskich na Pomorzu, w których źródłem ciepła są “kopciuchy” na paliwa stałe, a przecież to właśnie na wieś jeździmy “po czyste powietrze” - zaznaczył Józef Sarnowski.
Start zmian: październik 2020 r.
Anna Skwarska z Departamentu Środowiska i Rolnictwa Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego, w którym powstały projekty antysmogowych regulacji przyznała, że ich język jest bardzo formalny, niezbyt przystępny dla “przeciętnego odbiorcy”.
- Przygotowując projekty korzystaliśmy z doświadczeń dotychczas przyjętych w Polsce uchwał. Ich mało przystępny język wynika z chęci uszczelnienia zapisów, z obawy, że przy zastosowaniu potocznego języka zrobią się nam w przepisach luki - tłumaczyła Anna Skwarska. - Jesteśmy bardzo otwarci na propozycje, jak uprościć zapisy uchwały bez “dziurawienia” ich. Już teraz szykujemy materiały dla mieszkańców i gmin, w których przystępnie wyjaśnimy co i kiedy będzie się zmieniać. W ciągu kilku dni powinny być dostępne na naszej stronie internetowej, a po przyjęciu przepisów przekażemy gminom docelowe materiały informacyjne dla mieszkańców na ten temat.
Póki co, uczestnicy spotkania zobaczyli zwięzłą prezentację projektów:
Reasumując: od 1 października 2020 r. na Pomorzu wejść ma w życie zakaz stosowania najgorszych paliw stałych (ich nazwy w prezentacji powyżej). W ciągu najbliższych dziesięciu lat sukcesywnie likwidowane mają być instalacje na paliwa stałe, a właściciele budynków mają przechodzić na ogrzewane ciepłem systemowym, gazem, lekkim olejem opałowym lub z odnawialnych źródeł energii np. z pomp ciepła. Projekt uchwały zawiera szczegółowy terminarz tychże zmian (w prezentacji).
- Tam gdzie nie ma sieci c.o. lub gazowej, można będzie dalej montować kotły na paliwa stałe, ale będą one musiały spełniać najsurowsze normy emisyjne – wyjaśniała Anna Skwarska. - Co ważne, wbrew niektórym informacjom, uchwały antysmogowe nie zabronią stosowania kominków. Będą one dopuszczone do użytku pod warunkiem, że nie będą głównym źródłem ciepła (i pod kilkoma innymi warunkami wymienionymi w prezentacji).
Sopot ma status uzdrowiska, tam więc zapisy uchwały antysmogowej będą bardziej restrykcyjne. Do końca grudnia 2023 roku zniknąć muszą tam wszystkie instalacje ciepłownicze na paliwa stałe (znów - oprócz kominków rekreacyjnych).
Co na to kominiarz?
W spotkaniu konsultacyjnym w urzędzie marszałkowskim uczestniczyli przede wszystkim przedstawiciele pomorskich gmin, organizacji pozarządowych, producenci kotłów grzewczych, a także przedstawiciele Krajowej Izby Kominiarzy.
I właśnie jeden z nich zwrócił uwagę, że najprostszym sposobem walki ze smogiem jest regularne czyszczenie kominów.
- Dlaczego w uchwale nie ma zapisów dotyczących regularnego dbania o instalację kominową i jak widzicie państwo zakaz użytkowania pieców kaflowych w budynkach wielorodzinnych, w których często stan budynku nie pozwala na wymianę źródła ogrzewania na gazowe z uwagi na niedostateczną wentylację - pytał kominiarz odziany w swój roboczy strój.
- Mam wrażenie, że dyrektywa Ekoprojektu określająca aktualne wymagania wobec źródeł ciepła odnosi się do kotłów na paliwo stałe, a nie do pieców - odpowiadała Anna Skwarska. - O ile w przypadku kominków, które są przecież tylko dla przyjemności, chcemy, by jak najszybciej osiągnęły one odpowiednie standardy, o tyle w przypadku nieruchomości, w których piece kaflowe są głównym źródłem ciepła, chcemy wydłużyć okres dostosowawczych.
Urzędniczka podkreśliła, że prawo ochrony środowiska, które daje delegację do przygotowania uchwał antysmogowych, nie uwzględnia w nich miejsca na zapis wskazujący, w jaki sposób właściciele mają użytkować swoje piece (odnośnie pytania kominiarza o brak zapisu dotyczącego regularnego czyszczenia kominów).
Poprosiła, by konkretne postulaty lub pytania odnośnie projektów uchwał przesyłać pisemnie. Można je składać do 29 listopada br. drogą elektroniczną (konsultacje-srodowisko@pomorskie.eu), pisemnie na adres Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego Departament Środowiska i Rolnictwa ul. Okopowa 21/21 80-810 Gdańsk lub ustnie do protokołu, podczas wizyty w departamencie). Z treścią projektów można się zapoznać na stronie internetowej lub w sekretariacie Departamentu (ul. Augustyńskiego 2).
O uchwałach dla Małopolski i Krakowa
Niewątpliwe ciekawym punktem konsultacji było wystąpienie Tomasza Pietrusiaka - z-cy dyrektora Departamentu Środowiska Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, który przyjechał na konsultacja na zaproszenie marszałka Mieczysława Struka z pasją opowiadał o doświadczeniach z realizowanych już od lat uchwał antysmogowych - dla Krakowa i Małopolski. Gość przypomniał, że regulacje antysmogowe dla Krakowa weszły w życie 15 stycznia 2016 r., a od września 2019 r. w mieście obowiązuje całkowity zakaz dla paliw stałych, dopuszczony jest gaz palny i lekki olej opałowy.
- To nie było takie proste, by przeprowadzić tak restrykcyjną uchwałę. Miasto musiało przygotować program osłonowy dla najuboższych mieszkańców i realizuje go. Wspiera osoby o niskich dochodach, dopłacając różnicę w stosunku do kosztów jakie ponosili ogrzewając mieszkania paliwami stałymi - podkreślił Tomasz Pietrusiak.
W latach 2016 - 2018 zlikwidowano w Krakowie 17 tys. kotłów, a licząc od 2013 r. - ponad 25 tysięcy. Obecnie zostało jeszcze 4 tys. trudnych przypadków (nieuregulowane stany własnościowe), sukcesywnie rozwiązywanych przez magistrat.
Od lipca 2017 r. obowiązuje z kolei uchwała antysmogowa dla województwa małopolskiego, którego celem jest stopniowa, całkowita eliminacja stosowania paliw stałych w budynkach jednorodzinnych. Mówiąc o tym, Tomasz Pietrusiak pokazał krótką animację przedstawiającą, jak nad Kraków w sezonie grzewczym napływają “chmury smogu” znad okolicznych miejscowości.
- Nie jesteśmy przeciwko węglowi, ale jego miejsce jest w sieci ciepłowniczej, a nie w indywidualnych instalacjach. Dlaczego? - pytał retorycznie Tomasz Pietrusiak. - Na mieszkańca gminy w Małopolsce rocznie średnio przypada 350 kg odpadów komunalnych, ale są takie gminy, gdzie jest to 50 kg. Tam, gdzie tych odpadów jest najmniej, mamy liniową korelację z największym przyrostem nowotworów w województwie. Mamy też dowody z kontroli palenisk, że ludzie palą tam “pod blachą” odpadami plastikowymi.
Podkreślał, że wejście uchwały wojewódzkiej oznaczało dla wszystkich 182 gmin nowe zobowiązania: każda musiała opracować program ograniczenia niskiej emisji łącznie z planem efektywnego rozwoju sieci c.o. i gazowej, przeprowadzić inwentaryzację wszystkich źródeł ogrzewania budynków, a także rozpocząć regularne kontrole mieszkańców pod kątem realizacji wymian kotłów i ew. spalania odpadów.
- Kompetencje do zrealizowania rzeczywistej poprawy jakości powietrza w ramach uchwał antysmogowych są przypisane w ustawie samorządom gminnym - podkreślił Tomasz Pietrusiak. - Sejmik może przyjmować uchwały, współpracować z samorządami, ale na ostatnim etapie Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska rozlicza z planów i działania konkretne samorządowy, nakładając kary do 50 tys. zł, gdy nie realizują przyjętych w planie założeń.
Strona internetowa Małopolska w zdrowej atmosferze, ogromna baza informacji o uchwałach antysmogowych w praktyce.
Wsparcie finansowe przy realizacji antysmogowych zmian
Piotr Kumpiecki z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku przedstawił możliwości wsparcia finansowego dla mieszkańców i samorządów w kontekście uchwał antysmogowych. Osoby fizyczne skorzystać mogą m. in. z:
- Krajowego Programu Czyste Powietrze realizowany przez WFOŚiGW - skierowanego do właścicieli lub współwłaścieli domów jednorodzinnych lub wydzielonych w domach jednorodzinnych lokali mieszkaniowych. Jego cel to poprawa efektywności energetycznej i ograniczenie niskiej emisji w obiektach objętych programem. Można uzyskać dotację, pożyczkę lub pożyczkę z dotacją m.in. na wymianę starych źródeł ciepła (pieców i kotłów na paliwa stałe), ale także na inwestycje wpływające na efektywność energetyczną budynku (np. wymianę okien). Okres realizacji: podpisywanie umów do 31 grudnia 2027 r., wydatkowanie środków do 30 września 2029 r.
- Do połowy czerwca br. w ramach programu Czyste Powietrze na Pomorzu dokonano wymiany 2800 źródeł ciepła - informuje Piotr Kumpiecki. - Tempo składania wniosków rośnie, razem ze świadomością beneficjentów. Teraz dziennie do Funduszu trafia między 100 a 200 wniosków do tego programu. Pomagamy bezpłatnie w ich wypełnianiu, powstają także firmy, które robią to odpłatnie. Wszystko byłoby ok, gdyby te wnioski były dobrze wypełnione, niestety zdarzyły się także takie, które zostały odrzucone, bo nie spełniły wymogów formalnych
- Krajowy Program Mój Prąd realizowany centralnie przez NFOŚiGW w Warszawie, tam też składa się wniosek. Program dofinansowuje zakup i montaż paneli fotowoltaicznych. Skierowany jest do osób fizycznych, które chcą wytwarzać energię elektryczną na własne potrzeby (instalacja o mocy od 2 do 10 kW mocy fotowoltaicznej) na istniejących budynkach. Forma wsparcia: do 50 proc. zwrotu kosztów kwalifikowanych (maks. 5 tys. zł). wniosek składa się po podłączeniu instalacji do sieci. Kończy się pierwszy nabór (20 grudnia 2019 r.), ale już wiadomo, że będzie kolejny. Na dofinansowania przewidziano w sumie miliard złotych, dla ok. 200 tysięcy instalacji, dotąd zaangażowano tylko ok 2 proc. środków, nie trzeba się więc bardzo spieszyć.
Mówiąc szczegółowo o wszystkich rodzajach wsparcia przy wdrażaniu uchwał antysmogowych (także tych dla gmin) Piotr Krumpiecki przypomniał, że w strukturach gdańskiego WFOŚiGW działa pięcioosobowy zespół doradców energetycznych - sam jest zresztą jednym z nich.
- Zachęcamy, by bez skrępowania korzystać z naszej bezpłatnej pomocy, zapewniamy doradztwo techniczne zarówno dla osób fizycznych, spółdzielni i wspólnot, jak i przedsiębiorstw, również sektora mieszkaniowego, a także dla miast i gmin - wyliczał urzędnik. - Ponieważ często nie ma nas w biurze, zalecamy kontakt mailowy.
Wszystko o doradcach, kontakty do konkretnych osób
WFOŚ w Gdańsku prowadzi także szkolenia dla tzw. energetyków gminnych, by podnieść świadomość energetyczną wśród pracowników urzędów. Dotąd przeszkolono 54 osoby, trwa piąta edycja szkoleń, szósta jest w przygotowaniu, a zainteresowanie gmin nie spada (na Pomorzu są 123 gminy).
