Wiele naznaczonych losów, nie wiadomo nawet ile
Mijają 83 lata od tamtych wydarzeń. Sowiecki aparat represji działał sprawnie. Jesienią 1939 r. i przez pierwsze miesiące roku następnego NKWD przygotowały listy rodzin oficerów Wojska Polskiego, urzędników państwowych, leśników, policjantów, przedstawicieli inteligencji, ziemian, przedsiębiorców. Na podstawie tych spisów w latach 1940-1941 przeprowadzono cztery wielkie akcje deportacyjne ludności z zajętych wojska radzieckie Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej. Historycy do dzisiaj mają kłopot z ustaleniem, jak duża liczba osób wywieziona została na Sybir. Mowa jest o 900 tysiącach, 1,6 miliona, a nawet 1 875 000 osób. Śmiertelność była wysoka, sięgała od 15 do 30 procent.
Warto podkreślić, że słowo Sybir w polskiej tradycji oznacza nie tylko obszar Syberii, ale wszystkich wschodnich i północnych kresów Rosji, dokąd wywożono zesłańców - m.in. tereny za kołem podbiegunowym.
Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku otwarte - ważne dla tożsamości wielu Gdańszczanek i Gdańszczan
Jakie były losy tych, których wywieziono
Sowieci transportowali zesłańców bydlęcymi wagonami. Podróż była ciężka, w mrozie lub upale, dlatego część wywożonych umierała już w drodze na Sybir - w pierwszej kolejności osoby w podeszłym wieku i małe dzieci.
Wysoka śmiertelność na miejscu zsyłki miała przede wszystkim związek z trudnymi warunkami bytowania, niedożywieniem, chorobami.
Ile osób ocalało? Nie więcej niż połowa.
Dla około 115 tysięcy, głównie mężczyzn, ocaleniem okazała się umowa Sikorski - Majski, zawarta przez rządy ZSRR i Polski na uchodźstwie. Dzięki niej utworzono Armię Andersa, która ostatecznie w roku 1942 opuściła Sowiety i przeniosła się do Iranu, a potem dalej na Bliski Wschód. Towarzyszyło im kilka tysięcy cywili, wśród nich dzieci, które udało się skierować do Indii.
Inni zdołali później dostać się do tworzonego przez Sowietów Ludowego Wojska Polskiego.
Cywile wracali po wojnie do Polski w nowych granicach. Niektórych wypuszczono z ZSRR dopiero po śmierci Stalina, która nastąpiła w marcu 1953 roku.
Wszystkie Strony Miasta. Zobacz wspomnienia gdańskich sybiraków
Gdańsk ma powody, by czcić pamięć Sybiraków
Wielu mieszkańców przedwojennych Kresów Wschodnich RP po wojnie znalazło swoje nowe miejsce do życia w Gdańsku i na Pomorzu. Były to rodziny ciężko doświadczone, członkowie wielu z nich przeszli przez piekło sybirackiego losu. Według dr Sylwii Bykowskiej z Instytutu Historii PAN, mieszkańcy dawnych polskich Kresów stanowili w latach powojennych kilkanaście procent populacji Gdańska.
Wiosna 1945 - rodzi się polski Gdańsk. Rozmowa z Sylwią Bykowską z Instytutu Historii PAN
Jedną z takich rodzin byli Adamowiczowie z Wilna, najbliżsi późniejszego prezydenta Pawła Adamowicza. To z jego inicjatywy od 2004 roku w Gdańsku obchodzony jest Światowy Dzień Sybiraka, który w roku 2013 zyskał rangę oficjalnego święta państwowego, na mocy uchwały Sejmu RP.
W tym roku 17 września przypada na sobotę. Miasto Gdańsk jak zwykle zaprasza wszystkich chętnych pod pomnik Golgota Wschodu na cmentarzu Łostowickim, gdzie o godz. 10 odbędzie się uroczystość z udziałem przedstawicieli władz samorządowych i państwowych, służb mundurowych, pocztów sztandarowych.
