Czytaj także: Gabriela Legun z paszportem Polityki. Możemy ją usłyszeć w Operze Bałtyckiej
Franciszek Duszeńko (1925–2008) to artysta rzeźbiarz, pedagog i pierwszy rektor Akademii Sztuk Pięknych wybrany w demokratycznych wyborach (1981–1987). Był autorem monumentalnych założeń pomnikowych, m.in. Pomnika Pamięci Ofiar i Zagłady w Treblince z 1964 roku (wspólnie z architektami A. Hauptem i F. Strynkiewiczem) oraz Pomnika Bohaterów Westerplatte (we współpracy z architektami A. Hauptem i H. Kitowskim), który powstał w roku 1966.
Sejm RP ustanowił profesora Franciszka Duszeńkę patronem roku 2025.
W przyjętej ustawie napisano:
"Jego sztuka wciąż budzi emocje i przypomina o dramatycznej historii XX-wieku. Jest świadectwem tragicznych losów człowieka, którego lata młodości przypadły na II wojnę światową. Niesie antywojenne przesłanie w dobie konfliktu za wschodnią granicą Polski. Należy uznać ją za niezwykle istotny głos w niemal 80 lat od zakończenia ostatniej wielkiej wojny, która spustoszyła praktycznie całą Europę. Po upływie dziesięcioleci w dalszym ciągu stanowi przejmujące memento dla potomnych. To sztuka, która tak jak słynny napis na Westerplatte wprost zdaje się krzyczeć: nigdy więcej wojny!”
Losy artysty i żołnierza AK
Franciszek Duszeńko urodził się 6 kwietnia 1925 w Gródku Jagiellońskim, zmarł 11 kwietnia 2008 w Gdańsku.
Studia zaczynał jeszcze podczas wojny we Lwowie, na Wydziale Rzeźby Instytutu Sztuk Plastycznych (1942-1944). Należał do Armii Krajowej, działał we Lwowie pod pseudonimem „Gustaw”. W 1944 r. został aresztowany i wywieziony do obozów koncentracyjnych, kolejno: Gross-Rosen, Oranienburg, Sachsenhausen. Po wyzwoleniu wrócił do Polski i rozpoczął naukę w Państwowej Szkole Przemysłu Artystycznego w Łodzi, ale po kilku miesiącach przeniósł się do Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych w Gdańsku z siedzibą w Sopocie, gdzie studiował w Pracowni swojego dawnego lwowskiego profesora Mariana Wnuka.
Czytaj także: Mieszkańcy fotografują. Najlepsze zdjęcia konkursu Mój Gdańsk 2024
W 1952 r. obronił dyplom na Wydziale Architektury Wnętrz Studium Rzeźby, ale pracę na uczelni rozpoczął już dwa lata wcześniej. Tytuł profesora zwyczajnego uzyskał w 1990 roku. W latach 60. pełnił funkcję dziekana Wydziału Rzeźby, w latach 80. był rektorem PWSSP w Gdańsku (dziś ASP).
Duszeńko zaangażował się w powojenną odbudowę Gdańska. Wraz ze Stanisławem Horno-Popławskim, Alfredem Wiśniewskim i Adamem Smolaną, należał do zespołu plastyków pracujących nad renowacją Drogi Królewskiej w Gdańsku (1952–1962). Odtwarzali zniszczone podczas wojny obiekty rzeźbiarskie, m. in. kobiece sfinksy przy schodach kamienicy przy Długim Targu 8, rycerzy na kamienicy przy Długim Targu 40, portal kamienicy przy ul. Ogarnej 99.
Należał do Związku Polskich Artystów Plastyków.
W pracy artystycznej zajmował się realizacją monumentalnych pomników, w których łączył surowe bloki kamienia z rzeźbami figuratywnymi. Jego najważniejszr dzieła to Pomnik Ofiar Obozu Zagłady w Treblince (z Adamem Hauptem i Franciszkiem Strynkiewiczem), Pomnik Obrońców Wybrzeża (z Adamem Hauptem i Henrykiem Kitowskim), Pomnik Polskich Artylerzystów w Toruniu czy Pomnik Marii Konopnickiej w Gdańsku.
Tworzył również mniejsze dekoracje rzeźbiarskie np. płaskorzeźba z popiersiem Mikołaja Kopernika dla Zamku w Malborku, medal „Odsłonięcie Pomnika Polskich Artylerzystów” w Toruniu, medal „Wodowanie Sołdka” dla Stoczni im. Lenina w Gdańsku.
Był wyjątkowym pedagogiem, który wykształcił kilka pokoleń artystów. Do jego uczniów należą: Janina Rudnicka, Magdalena Schmidt-Góra, Ludmiła Ostrogórska, Zdzisław Pidek, Grzegorz Klaman, Robert Kaja, Anna Baumgart, Julita Wójcik, Eugeniusz Lademann i Jerzy Kędziora.
„Continuum” - wystawa w hołdzie profesorowi Duszeńce
Wystawa „Continuum” to pierwsze z planowanych na ASP w Gdańsku wydarzeń przewidzianych w programie obchodów setnej rocznicy urodzin prof. Franciszka Duszeńki. Przypomina najważniejszy projekt profesora: Pomnik Pamięci Ofiar i Zagłady w Treblince oraz dzieła jego wychowanków wykładających na ASP w Gdańsku.
Zaakcentowana w ten sposób kontynuacja myśli profesora na temat formy, pamięci, wyczulenia na kwestie człowieka i historii, jest także siłą Akademii pielęgnowaną przez 80 lat jej istnienia.
- „Continuum” to nie tylko hołd dla tradycji i jej ciągłości, ale również podkreślenie odwagi w jej twórczym wykorzystaniu - mówią organizatorzy wystawy.
Artyści, których prace znajdują się na wystawie “Continuum” to”
- Franciszek Duszeńko
- Katarzyna Jóźwiak-Moskal
- Adam Haupt (współautor pomnika Obrońców Wybrzeża na Westerplatte)
- Robert Kaja
- Grzegorz Klaman
- Ludmiła Ostrogórska
- Zdzisław Pidek
- Janina Rudnicka
- Magdalena Schmidt-Góra
- Marek Targoński.
oprac. na podst. Paulina Szymańska, Franciszek Duszeńko, w: 75 lat Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku, red. Anna Polańska, Monika Scharmach, Mariusz Wrona, Gdańsk 2020.
