Zanim skupimy się na naszym gdańskim podwórku, wyjaśnijmy - Co stoi u podstaw koncepcji 8-80?
Edyta Damszel-Turek: - Wszystko zaczęło się w 2007 roku, kiedy urbanista Gil Peñalosa, po przeprowadzce z Bogoty do Toronto, założył organizację Walk and Bike for Life, promującą spacery oraz jazdę na rowerze; stowarzyszenie działało także na rzecz parków i dobrej jakości przestrzeni publicznych, które mają pozytywny wpływ na życie w mieście. Organizacja szybko się rozrosła i po kilku latach zmieniła nazwę na 8-80 Cities, inspirując i wspierając gminy na całym świecie. Ruch 8-80 koncentruje się na ludziach i ich potrzebach; wychodzi z założenia, że szczęśliwe i zrównoważone miasta to takie, w których ludzie mogą dorastać i starzeć się, mając równy dostęp do przestrzeni publicznych oraz prawo do bezpiecznej i aktywnej mobilności. Miasto wygodne dla najmłodszych i najstarszych mieszkańców będzie dobrym miejscem do życia dla każdego.
Współczesna urbanistyka się zmienia; dziś w centrum stawia się mieszkańca i jego potrzeby związane m.in. z dostępem do zieleni, transportu, dobrze zaprojektowanych przestrzeni publicznych. Większy nacisk kładzie się na adaptację do zmian klimatu czy ograniczanie barier. Śledzimy te trendy i staramy się je wdrażać, poprawiając jakość życia w naszym mieście.
Koncepcja 8-80, wokół której koncentruje się nasza rozmowa, faktycznie przemawia do wyobraźni i może inspirować urbanistów na całym świecie - dzieciństwo i starość to tematy uniwersalne, także jeśli myślimy o życiu we współczesnym mieście. Czy założenia ruchu 8-80 są bliskie również gdańskim samorządowcom?
- Tak, i to pod wieloma względami. Zacznijmy od Gdańskich Badań Ruchu, które przeprowadzamy w mieście regularnie, co kilka lat. Ostatnie wyniki, z 2022 roku, potwierdzają, że najmłodsi i najstarsi mieszkańcy Gdańska najchętniej przemieszczają się pieszo - to blisko 50 proc. codziennych podróży uczniów, emerytów i rencistów. W tym momencie warto wspomnieć o idei miasta krótkich odległości, miasta 15-minutowego, której pionierem jest Carlos Moreno. Jej cel to zagwarantowanie jak największej liczbie mieszkańców możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb w bliskim sąsiedztwie. By dotrzeć do sklepu, szkoły, parku, biblioteki czy fryzjera nie trzeba już pokonywać wielu kilometrów - wystarczy spacer. To sprawia, że życie w mieście staje się wygodniejsze. Koncepcja ta jest sukcesywnie wdrażana w Gdańsku tak, aby mieszkańcy wiele swoich codziennych potrzeb mogli realizować w pobliżu domu.
Zatrzymajmy się jeszcze przez chwilę przy najmłodszych mieszkańcach; jakie rozwiązania wprowadza miasto, by codzienne funkcjonowanie tej grupy było jak najwygodniejsze?
- W tym momencie mogę przywołać gminne standardy dostępności infrastruktury społecznej (tj. szkół podstawowych) oraz terenów zieleni publicznej. Standardy te, stosowane już z powodzeniem w procedurze tzw. specustawy mieszkaniowej, utrwalamy w opracowywanym właśnie planie ogólnym miasta Gdańska. Przy ich tworzeniu wykorzystujemy nasz model dostępności pieszej; dzięki temu możemy jak najlepiej zabezpieczyć wygodną drogę do szkoły oraz do terenów zieleni dla najmłodszych mieszkańców - z czego ostatecznie korzystają wszyscy. Model to narzędzie, które pozwala efektywniej planować nowe inwestycje pod kątem ich dostępności dla pieszych, może być także źródłem informacji dla mieszkańców, dzięki stworzonej na jego podstawie aplikacji „Mapy dostępności pieszej do przystanków transportu zbiorowego w Gdańsku”.
Zrównoważony transport to ważny filar koncepcji miasta 8-80. Jakie ma to przełożenie na plany i już zrealizowane przedsięwzięcia w Gdańsku?
- Transport to szeroki temat, mogę o nim mówić jedynie z perspektywy planistycznej. W planach miejscowych regularnie rezerwujemy tereny pod rozwój transportu publicznego, np. nowych linii tramwajowych czy pętli autobusowych. Bliska nam, gdańskim urbanistom, jest także zasada Transit Oriented Development (TOD), która zakłada lokalizację w sąsiedztwie przystanków transportu zbiorowego atrakcyjnych przestrzeni publicznych: usług, terenów zieleni, szkół, przedszkoli, bibliotek czy domów sąsiedzkich. Ma to swoje przełożenie na plany zagospodarowania otoczenia przystanków nowej linii kolejowej PKM Południe.
Wiele osób poruszając się po mieście wybiera rower - w tej grupie jest także sporo najmłodszych i najstarszych mieszkańców; czy planując rozwój miasta gdańscy urbaniści pamiętają także o nich?
- Co najmniej od kilkunastu lat staramy się, by rozwój infrastruktury rowerowej w Gdańsku nie miał charakteru działań doraźnych, ale był spójnym projektem. Już w 2011 roku Biuro Rozwoju Gdańska opracowało System Tras Rowerowych dla Gdańska (STeR). To efekt pracy ekspertów, ale również owoc szerokich konsultacji społecznych. Miasto to żywy organizm, dlatego w 2023 roku powstała Aktualizacja Systemu Tras Rowerowych dla Gdańska - STeR 2.0. Od 2009 roku funkcjonuje także Pełnomocnik Prezydenta Miasta Gdańska ds. Polityki Rowerowej, który przekonuje i udowadnia, że trasy rowerowe to tylko jeden z elementów zachęcających, by jak najczęściej auto zamieniać na rower.
Od roweru blisko do rekreacji; jak wygląda to w Gdańsku - czy udaje się zachować równowagę między ochroną przyrody w mieście a potrzebami mieszkańców?
- Mogę tu przywołać nasze opracowania Gdańska Polityka Wodna oraz Gdańska Polityka Zieleni. Koncentrują się one na zabezpieczeniu bioróżnorodności terenów nadwodnych, zwiększeniu powierzchni terenów zieleni oraz retencji. GPZ ustala również odległość około 15-minutowego dojścia pieszego od miejsc zamieszkania do terenów zieleni, co minimalizuje negatywne skutki zmian klimatu odczuwalne w mieście i jest wygodne dla mieszkańców. Staramy się zatem zadbać i o przyrodę, i o potrzeby mieszkańców dotyczące kontaktu z naturą.
Nasze biuro jest także zaangażowane w przygotowanie koncepcji zazieleniania miasta, będącej elementem Miejskiego Planu Adaptacji do zmian klimatu. Warto podkreślić, że plany miejscowe to skuteczne narzędzia chroniące zieleń w miastach.
Skoro rozmawiamy o mieście 8-80, chciałabym jeszcze wspomnieć o projekcie Gdańskie Przestrzenie Lokalne, który wręcz modelowo realizuje tę koncepcję. GPL wpływa na poprawę estetyki i funkcjonalności przestrzeni publicznych w mieście. Zawiera propozycje zagospodarowania przestrzeni lokalnych we wszystkich gdańskich dzielnicach. Są one wyjątkowo ważne; mieszkańcy robią tu zakupy, spacerują, tędy idą do szkoły, na przystanek, do lekarza; korzystają z nich codziennie. Chcemy, by czuli się tu komfortowo i bezpiecznie; by chętnie spędzali czas w otoczeniu sobie najbliższym. Ławki, zieleń sprawiają, że dana przestrzeń jest skrojona na ludzką miarę i sprzyja spotkaniom, a to szczególnie ważne dla najmłodszych i najstarszych mieszkańców.
Od pięciu lat w mieście obowiązuje Gdański Standard Ulicy Miejskiej; czy jego wytyczne są zbieżne z modelem miasta, o którym rozmawiamy?
- Jak najbardziej; GSUM jest dokumentem strategicznym, zgodnie z którym przy urządzaniu miejskich ulic w Gdańsku priorytetowo powinni być traktowani piesi, rowerzyści oraz transport zbiorowy. Myślę, że warto tu również wspomnieć o „Poradniku projektowania uniwersalnego”, który zawiera szczegółowe standardy dostępności dotyczące kształtowania przestrzeni i budynków w mieście, z myślą o wszystkich ich użytkownikach.
Poruszyliśmy bardzo wiele wątków, to pokazuje, że miasto 8-80 to bardzo pojemna idea, mająca realny wpływ na kształtowanie przestrzeni miast. Jak chciałaby pani podsumować naszą rozmowę?
- Tak jak wspominałam na początku, dziś w urbanistyce skupiamy się w dużej mierze na mieszkańcach i ich potrzebach. Większy nacisk kładzie się na współdecydowanie o przestrzeni. Stąd działania, które podejmujemy w coraz szerszej skali - konsultacje społeczne, spotkania, spacery, warsztaty oraz edukacja. Tematy związane z planowaniem przestrzennym są często trudne, dlatego nasze biuro wykorzystuje każdą okazję, by spotykać się z mieszkańcami w bardziej swobodnych okolicznościach. Miejskie czy dzielnicowe wydarzenia to dla nas także przestrzeń edukacji: poprzez konkursy czy zabawy z mapą zwracamy uwagę na to, jak ważna jest przestrzeń, w której żyjemy. Widzimy, że rozmowy na ten temat warto podejmować także z najmłodszymi. Dzieci chętnie dzielą się spostrzeżeniami dotyczącymi ich miasta i dzielnicy. Z myślą o nich prowadziliśmy warsztaty w szkołach podstawowych, przygotowaliśmy również specjalną ankietę. Coraz większa świadomość mieszkańców to coraz lepsze życie w mieście.
oprac. IB
