Po co nam audyt krajobrazowy?
Audyt stanowić teraz będzie ważne narzędzie w planowaniu przestrzennym na poziomie samorządów.
Dokument został przyjęty przez sejmik pomorski podczas ostatniej sesji w końcu lipca. Za jego treścią głosowało 20 radnych, 9 wstrzymało się od głosu.
Prace nad jego sporządzeniem opracowania trwały od 2018 r.
10-letni Plan Urządzania Lasu po konsultacjach
O idei Audytu Krajobrazowego Województwa Pomorskiego mówi Jakub Pietruszewski, dyrektor Pomorskiego Biura Planowania Regionalnego (instytucja podległa samorządowi województwa pomorskiego).
- Jego celem jest identyfikacja krajobrazów występujących na terenie całego województwa wraz z określeniem cech charakterystycznych oraz oceną wartości każdego z nich. Stanowi najbardziej kompleksową analizę przestrzeni regionu, obejmującą w szczególności elementy przyrodnicze i kulturowe o największym wpływie na ocenę krajobrazu i jego walorów - wyjaśnia.
Audyt krajobrazowy ma być przygotowywany nie rzadziej niż raz w ciągu 20 lat.
Wykonanie tego rodzaju dokumentu jest konsekwencją ratyfikacji przez Polskę Europejskiej Konwencji Krajobrazowej, która została przyjęta przez Radę Europy 20 października 2000 r. we Florencji (Włochy).
Wirtualna wystawa: zobacz średniowieczne dekoracje pod sklepieniem Bazyliki Mariackiej
Postanowienia Konwencji zostały wprowadzone do polskiego porządku prawnego ustawą z dnia 24 kwietnia 2015 r., zyskując miano ustawy krajobrazowej.
Poza tym, organy samorządu województwa zostały zobligowane do wykonania audytu krajobrazowego na podstawie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z 27 marca 2003 r.
Ile cennych krajobrazów trafiło do audytu?
Na terenie Pomorskiego wskazano łącznie 1793 jednostki krajobrazowe, z czego 152 uznano za priorytetowe. To takie, które są szczególnie cenne ze względu na swoje walory przyrodnicze, kulturowe, historyczne lub estetyczno-widokowe.
Z Gdańska w Audycie Krajobrazowym Województwa Pomorskiego znalazło się dziewięć miejsc. Każda z nich ma charakter priorytetowy. Oto one:
- Lasy nadmorskie Wyspy Sobieszewskiej (powierzchnia: 8,73 km²)
Krajobraz priorytetowy Lasy nadmorskie Wyspy Sobieszewskiej stanowi szczególnie cenny ze względów przyrodniczych i krajobrazowych, porośnięty lasem sosnowym, wydmowy fragment Mierzei Wiślanej, o charakterystycznym nadmorskim charakterze i wysokich walorach ekologicznych, estetycznych oraz rekreacyjnych.
- Rezerwat przyrody "Ptasi Raj" (pow. 0,62 km²)
Krajobraz priorytetowy rezerwatu przyrody „Ptasi Raj”, stanowi szczególnie cenny obiekt przyrodniczy i krajobrazowy, w skali całego polskiego wybrzeża Bałtyku, chroniący priorytetowe siedlisko naturowe „Zalewy i jeziora przymorskie”, stanowiące otoczenie zbiorników wodnych w estuarium ujściowym Wisły Śmiałej.
- Twierdza Wisłoujście, Westerplatte (pow. 1,31 km²)
Celem ochrony krajobrazu jest zachowanie historycznych założeń fortyfikacyjnych wraz z ich ekspozycją, miejsc pamięci oraz elementów zabudowy militarnej.
- Gdańsk - historyczne śródmieście (pow. 3,22 km²)
Celem ochrony krajobrazu jest zachowanie licznych zabytkowych obiektów obronnych, sakralnych, mieszkalnych, użyteczności publicznej, przemysłowych oraz zrestaurowanej siatki średniowiecznych ulic stanowiących unikatowe walory kulturowe.
- Gdańsk - Opływ Motławy (pow. 0,51 km²)
Celem ochrony krajobrazu jest zachowanie formy i walorów (architektonicznych, historycznych i krajobrazowych) południowego ciągu nowożytnych fortyfikacji bastionowych Gdańska wraz z pozostałościami fosy – opływu Motławy.
- Stocznia Gdańska (pow. 0,56 km²)
Celem ochrony krajobrazu jest zachowanie miejsca upamiętniającego wydarzenia historyczne jednoznacznie identyfikowane z Pomorzem i miastem Gdańsk oraz zachowanie unikatowej architektury o charakterze przemysłowo-stoczniowym nadającej specyfikę tej jednostki.
Równocześnie Stocznia Gdańska jest związana ściśle z historią wielkiego pokojowego ruchu społecznego „Solidarność”. Jako obiekt dziedzictwa kulturowego miejsce to jest symbolem, a także świadkiem historycznych wydarzeń o randze światowej, które doprowadziły do upadku komunizmu w Europie Wschodniej. Z uwagi na powyższe czynione są starania o wpisanie tego obszaru na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
- Gdańsk Oliwa - zespół pocysterski (pow. 0,33 km²)
Celem ochrony jest zachowanie założenia pocystersko-katedralnego wraz z zabytkowym parkiem opackim w samym sercu miasta.
- Trójmiejski Park Krajobrazowy - Lasy Oliwskie, oprócz Gdańska znajduje się na terenie miasta Sopotu i Gdyni (pow. 50,69 km²)
Szczególnie cenny dla społeczeństwa ze względu na swoje wartości przyrodnicze i estetyczno-widokowe związane z unikatową polodowcową rzeźbą terenu. Celem ochrony jest zachowanie zwartego kompleksu leśnego z nielicznymi obiekatami kulturowymi stanowiącego zaplecze rekreacyjne dla mieszkańców Trójmiasta.
- Dolina rzeki Wisły, oprócz Gdańska na terenie kilku innych gmin m.in. Sztumu, Tczewa, Miłoradza, Ostaszewa, Suchego Dębu i Stegny (pow. 99,62 km²)
Szczególnie cenny dla społeczeństwa, wyróżniający się walorami przyrodniczymi i kulturowymi, dolny i ujściowy odcinek największej polskiej rzeki. Obszar ukształtowany w okresie interglacjałów i fazie pomorskiej ostatniego zlodowacenia, przekształcony w większości w wyniku wielowiekowej działalności człowieka.
W części południowej o cechach przełomu przez pas wysoczyzn morenowych, poniżej uregulowany wałami przeciwpowodziowymi, z unikatowymi ekosystemami zalewowego dna doliny, stanowiącymi korytarz ekologiczny o randze krajowej i zwornik ekologiczny z korytarzem Polski północnej. Obszar objęty różnymi formami ochrony przyrody i gospodarką rolniczą, jednocześnie w całości stanowiący obszar szczególnego zagrożenia powodzią.
Każda z wymienionych lokalizacji jest bardzo szczegółowo opisana w audycie. Posiada swoją specjalną metrykę. Najobszerniejszy opis ma “Gdańsk - historyczne śródmieście” (39 stron), a najskromniejszy (16 stron), ale oczywiście w pełni też wyczerpujący, Rezerwat przyrody "Ptasi Raj".
Pod ochroną również zapachy i dźwięki
Wśród priorytetowych jednostek w audycie wymienia się też m.in. dwa parki narodowe (Słowiński, Bory Tucholskie) i ponad sto rezerwatów przyrody.
- O tym, jak drobiazgowy jest nasz audyt krajobrazowy najlepiej niech świadczy fakt, że identyfikowane były nawet zapachy i specyficzne przykłady dzikiej akustyki. Dla Stoczni Gdańskiej z kolei jako jeden z charakterystycznych elementów wskazano chociażby dźwięki industrialne pracujących dźwigów, spawania oraz uderzania młotem - tłumaczy Jakub Pietruszewski.
Album "Dwie gdańskie katedry", na 100-lecie diecezji gdańskiej
Wartości akustyczne doceniono też w przypadku zespołu pocysterskiego w Oliwie np. dźwięki dzwonów Katedrze Oliwskiej, koncertów np. w Altanie w Parku Oliwskim oraz szum Potoku Oliwskiego i Wodospadu w Parku Oliwskim wraz ze śpiewem ptaków.
Jak tworzono audyt i co dalej?
Audyt Krajobrazowy Województwa Pomorskiego wejdzie w życie 1 października 2025 r.
Dyrektor Pomorskiego Biura Planowania Regionalnego wyjaśnia, że wdrażanie dokumentu ma się opierać na dialogu i kompromisie.
- Ostatecznie to organ sporządzający akty planistyczne gmin będzie rozstrzygał o zasadności uwzględnienia bądź odrzucenia rekomendacji zawartych w audycie. Najważniejsze jest to, aby każdy samorząd je przeanalizował. A w sytuacji odrzucenia danej rekomendacji potrafił merytorycznie uzasadnić to, dlaczego tak postąpił – dodaje Jakub Pietruszewski..
Przed głosowaniem w sejmiku pomorskim projekt audytu krajobrazowego, przez miesiąc, do połowy maja 2025 r., był wyłożony do do publicznego wglądu. Każdy z mieszkańców mógł wnosić do dokumentu swoje uwagi i zastrzeżenia.
Jeszcze wcześniej opinie do projektu audytu mogły składać rady gmin.
Województwo pomorskie jest dziesiątym województwem w Polsce, któremu udało się się doprowadzić do finału prace nad audytem krajobrazowym. Można więc stwierdzić, że w tej dziedzinie jesteśmy w kraju akurat w połowie stawki.
Misja: przywrócić łąki morskie w Bałtyku
- Ale za to jesteśmy jedynym województwem, w którym podczas prac nad tworzeniem audytu miała miejsce tak szeroka partycypacja społeczna. Tylko w Pomorskiem wskaźnik ten wyniósł udział ponad 50 procent - swoją opinię w formie uchwały wyraziło aż 67 procent gmin - podkreśla Jakub Pietruszewski.
Dla porównania, w drugim na tej liście województwie zachodniopomorskim swój głos w dyskusji nad audytem krajobrazowym wyraziło jedynie 35 procent gmin.
