"Porządkujemy" Wajdę. Znakomici goście w ECS, transmisje na www.gdansk.pl

Anna Umięcka: Festiwal będzie okazją do obejrzenia pięciu filmów Andrzeja Wajdy: “Korczaka”, “Bez znieczulenia”, “Wesela”, “Człowieka z marmuru” i “Polowania na muchy”. Zastanawiałam się nad kluczem doboru dzieł…

Michał Chaciński, kurator przeglądu "Według Wajdy": - Chcielibyśmy, żeby festiwal “uporządkował Wajdę” w naszych głowach. Spróbujemy podzielić jego twórczość na rozdziały czy podrozdziały, żeby co roku dwa, trzy z nich na różne sposoby opracować. W przyszłości skupimy się na ekranizacjach literatury, będziemy mówić o zagranicznych filmach Wajdy, o jego krótkich metrażach, o szkole polskiej, o kinie moralnego niepokoju itd. Ale pierwsza edycja regularna tego festiwalu odbywa się w szczególnym momencie: gdy Andrzeja Wajdy zabrakło wśród nas. Dopiero pół roku minęło od jego śmierci, żałoba jeszcze trwa. Nie chcemy przechodzić nad tym do porządku dziennego i rozmawiać o jego twórczości. Dlatego spróbujemy inaczej: nie o reżyserze, który mówi do nas o ważnych tematach, tylko o człowieku i o jego spotkaniach z innymi ludźmi podczas pracy.

I właśnie w doborze postaci, które się pojawią na festiwalu znajdziemy ten klucz filmowy.
 

Agnieszka Holland, scenarzystka jego kilku filmów nie jest zaskoczeniem, ale pozostali goście nie kojarzą się z Wajdą w tak oczywisty sposób.

- To właśnie wydawało nam się interesujące. Agnieszka Holland była nie tylko scenarzystką, ale też jego bliską współpracowniczką. Andrzej Wajda pokazywał jej wersje montażowe swoich filmów, także tych ostatnich, a ona mu poddawała opinie, sugestie, przedstawiała nawet własne wersje. To jest spotkanie z kimś spod ręki Mistrza, który potem sam stał się mistrzem. I z tego powodu pokazujemy dwa filmy, do których scenariusze napisała bądź współ-pisała Holland: “Korczaka” i “Bez znieczulenia”.

A z drugiej strony aktorzy, których spotkamy na festiwalu nie nie są typowo “wajdowscy”. Spotkamy się z Olgierdem Łukaszewiczem i Emilią Krakowską, odtwórcami ról drugoplanowych. Łukaszewicz zabłysnął raczej u Kuca, ale właśnie ten trop wydawał nam się ciekawy: usłyszeć od kogoś nieco z boku, na czym polegało to jego osobiste spotkanie z Wajdą i to w specyficznym momencie jego kariery.

Trzeci rodzaj postaci to bezpośredni współpracownicy, których nie widać na ekranie, ale którzy czasem przez całe dekady pracowali i współtworzyli jego filmy, jak scenograf Allan Starski czy kompozytor Andrzej Korzyński. To też nie jest muzyka “wajdowska”. Jestem zachwycony, że udało nam się go zaprosić.

“Korczak”, “Bez znieczulenia”, “Człowiek z marmuru” to filmy ukazujące człowieka w zderzeniu z determinantą historii albo systemu...

- Filmy Wajdy można podzielić na portrety społeczności (próbę zilustrowania jakiegoś momentu w czasie) i portrety jednostki (jak radzi sobie z opresją systemu czy sytuacją na świecie). My też taki klucz stosujemy.

Filmy o postaciach Korczaka i Wałęsy - to bardzo trudne zadanie dla twórców, bo jak tu zbudować opowieść o postaci realnej? Tu oczywiście rozmowa ze scenarzystką Agnieszką Holland jest świetną sprawą. Ale gościem tego piątkowego wieczoru będzie też Robert Więckiewicz, który ma najświeższe doświadczenia dotyczące odtwarzania postaci, która nawet za chwilę zasiądzie w sali kinowej i będzie oceniała tę grę, jak Lech Wałęsa.

W filmie “Bez znieczulenia” z 1978 roku, jest taka słynna scena kolegium redakcyjnego. Byłam zaskoczona jego znów aktualną wymową. Ale też językiem, który zdaje się niestety powracać. Te frazy: “wina to jest pojęcie elastyczne wynikające z oceny” albo “książka pisana sercem, nie jadem”. Skądś to znamy?

- Scena kolegium jest boska! To też idea, która nam przyświeca - żeby zdać sobie sprawę z tego, że Wajda mówi o ważnych tematach w danym momencie współczesności. Ale niestety przykry wniosek z oglądania tych filmów dzisiaj jest taki, że pewne kwestie i problemy, które wydawałoby się minęły 30 czy 40 lat temu, mogą bardzo łatwo powrócić. Nie wiem nawet czy nie ze zdwojoną siłą.

Tylko “Polowanie na muchy”, najwcześniejszy film w zestawie, jest jedynym tak osobistym wyznaniem mężczyzny, jego bezradności w konfrontacji z kobietami. Zresztą bardzo macho jest ten punkt widzenia.

- Tak (śmiech), nieco przypadkiem będziemy mówić o tym filmie będąc w cieniu protestów kobiet z 8 Marca. A tu mamy “machowskie” spojrzenie i problemy facetów. Bardzo żałuję, że nie będzie mógł być z nami scenarzysta tego filmu Janusz Głowacki. Byłoby ciekawie zadać mu pytanie: “panie Januszu, jak się pan dzisiaj czuje oglądając ten film i czy coś się zmieniło na lepsze w tej sprawie?” (śmiech)

Przekonamy się oglądając ten film, jak się zmienia w naszych oczach postrzeganie pewnych grup społecznych, relacji. Ostatecznie, to jeden z kluczowych tematów Wajdy: dynamika społeczności i tarcia jakie występują pomiędzy moralnością, ambicją, godnością, prawdą a kłamstwem.

Czy któryś z tych filmów panu, jako kuratorowi tego festiwalu, jest szczególnie bliski?

- Chyba “Człowiek z marmuru” dla mnie jako człowieka z Gdańska jest bardzo ważny. Pamiętam pierwsze pokazy tego filmu w latach 80. i tę świadomość - jakie to było zaskakujące, mocne…