Agata Olszewska: Jaka jest idea wydarzenia „Kino według Marii Janion”?
Prof. Zbigniew Majchrowski: - Humanistyka uprawiana przez profesor Marię Janion nie jest jedynie wiedzą dla wtajemniczonych, ale spotyka się z niespotykanym oddźwiękiem w rozmaitych środowiskach. Wystarczy zajrzeć na Allegro i zobaczyć, w jakiej cenie są nadal jej kilkutomowe „Transgresje”. Jak zatem uhonorować dziewięćdziesięciolecie uczonej, która zdobyła tak ogromną popularność poza światem uniwersyteckim? Wypadałoby również przekroczyć akademickie zwyczaje i zbliżyć się do szerokiego grona admiratorów. A że „kino jest sztuką demokratyczną w najwyższym stopniu”, jak mawiała sama profesor, może właśnie w kinie, w formie przeglądy filmowego, należy celebrować ten piękny jubileusz?
Jak doszło do jego powstania?
- Kluczową postacią jest tu Roman Gutek, znany wszystkim kinomaniakom jako twórca dorocznego Festiwalu Nowe Horyzonty, który ochoczo podjął się praktycznej realizacji pomysłu, by w tak nietypowy sposób uczcić Jubileusz Profesor Marii Janion. Zdobył trudno dostępne i kosztowne kopie filmów z lat 60. i 70., niektóre w muzealnej wręcz postaci na taśmie 35 mm. Stało się to możliwe dzięki wsparciu Gdańska - Miasta Wolności oraz kilku jeszcze instytucji.
Ten przegląd filmowy odbywa się tylko w dwóch miastach w Polsce: w Warszawie, gdzie mieszka Maria Janion, i w Gdańsku. Dlaczego właśnie tu?
- Lwia część pracy dydaktycznej Marii Janion wiąże się z gdańskimi uczelniami, najpierw z Wyższą Szkołą Pedagogiczną, później z nowo powstałym Uniwersytetem Gdańskim, gdzie na przełomie lat 70. i 80. profesor prowadziła nie tylko seminaria magisterskie i doktoranckie, ale też legendarne już konwersatoria, otwarte dla każdego, kto tylko zechciał. Dyskusje niejednokrotnie miały za punkt wyjścia głośne wówczas filmy, takie chociażby jak „Lot na kukułczym gniazdem” czy „Blaszany bębenek”, a wiele z tych rozmów zostało opublikowanych w kolejnych tomach serii „Transgresje”, którą prowadziło gdańskie Wydawnictwo Morskie.
Na jakiej podstawie wybrał Pan filmy, które trafiły do przeglądu?
- To zaledwie dziesięć filmów spośród kilkudziesięciu, o których pisała bądź wypowiadała się Janion. Starałem się, aby pokazywały one możliwie najlepiej rozległą skalę zainteresowań uczonej. „Król Edyp” Pasoliniego, „Zagadka Kaspara Hausera” Herzoga, „Miłość Adeli H.” Truffauta, „Danton” Wajdy, „Zmierzch bogów” Viscontiego… W tych filmach prześledzić można koronne tematy przewijające się przez cały jej dorobek, powracające pytania o naturę zła, o sprawczy udział w historii, o pułapki losu, o piętno inności. Katalog, jaki dostępny jest dla widzów w kinie Żak, dokładnie przybliża każdy z filmów.
Jakie tematy filmowe najbardziej interesowały Marię Janion?
- Trafne pytanie, bo Janion raczej nie ma ulubionych gatunków filmowych, a interesują ją właśnie tematy powracające w różnych formach gatunkowych i odmiennych realizacjach, zarówno mistrzowskich, jak i całkiem popularnych. Tematem, którym od lat zajmowała się bodaj z największą pasją, jest wampir - w efekcie poświęciła mu osobną książkę „Wampir. Biografia symboliczna”. W ramach przeglądu przypomnimy również dwa „wampiryczne” filmy: „Nosferatu – symfonia grozy”, jeszcze z epoki kina niemego, oraz „Nosferatu – wampir” Wernera Herzoga z Isabelle Adjani i Klausem Kinskim.
W programie wydarzenia znalazła się także debata „Kino i fantazmaty”, którą Pan poprowadzi. Jaki będzie jej przebieg?
- Będzie to okazja, by ponownie porozmawiać o ważnych i cenionych filmach, które budziły emocje cztery dekady temu. Obejrzymy je dzisiaj z zupełnie nowej perspektywy, przez filtr przeobrażeń, jakie zaszły w sztuce filmowej, a przede wszystkim w naszym życiu, tu, w tak gwałtownie zmieniającej się Europie. Celem spotkania nie jest nostalgiczny powrót do „starego kina”, lecz „odnawianie znaczeń”, jak w tytule jednej z książek Marii Janion.
PROGRAM KINA WEDŁUG MARII JANION w klubie Żak (Gdańsk, ul. Grunwaldzka 195/197):
Wtorek, 3 stycznia
- godz. 17 - „Danton”, reż. Andrzej Wajda, Polska / Francja, 1982 rok, 136 min.
Środa, 4 stycznia
- godz. 17 - „Zmierzch Bogów”, reż. Luchino Visconti, Włochy / RFN, 1969 rok, 155 min.
Czwartek, 5 stycznia
- godz. 17 - „Zagadka Kaspara Hausera”, reż. Werner Herzog, RFN, 1974 rok, 110 min;
- godz. 19.30 - debata „Kino i fantazmaty”. Uczestnicy: Małgorzata Szpakowska (Instytut Kultury Polskiej UW), Roman Gutek (Gutek Film), Tadeusz Sobolewski („Gazeta Wyborcza”). Prowadzenie: Zbigniew Majchrowski (Uniwersytet Gdański). Sala Suwnicowa.
Piątek, 6 stycznia
- godz. 14 - „Nosferatu - symfonia grozy”, reż. F.W. Murnau, Niemcy, 1922 rok, 94 min;
- godz. 16 - „Nosferatu wampir”, reż. Werner Herzog, Francja / RFN, 1979 rok, 106 min.
Sobota, 7 stycznia
- godz. 11 - „Blaszany bębenek”, reż. Volker Schlöndorff, Francja / Jugosławia / Polska / RFN, 1979 rok, 142 min;
- godz. 14 - „Król Edyp”, reż. Pier Paolo Pasolini, Włochy / Maroko, 1967 rok, 103 min;
- godz. 16.15 - „Miłość Adeli H.”, reż. François Truffaut, Francja, 1975 rok, 96 min.
Niedziela, 8 stycznia
- godz. 13.30 - „Pasja”, reż. Stanisław Różewicz, Polska, 1977 rok, 110 min;
- godz. 15.45 - „Gorączka”, reż. Agnieszka Holland, Polska, 1980 rok, 122 min.
Bilety: normalny 10 zł, członkowie NHEF oraz posiadacze Karty Dużej Rodziny (1 bilet na 1 kartę) 8 zł.
Maria Janion (ur. 24 grudnia 1926, Mońki) - historyczka literatury, krytyczka literacka, wykładowczyni akademicka. Studiowała filologię polską najpierw na Uniwersytecie Łódzkim, następnie na Uniwersytecie Warszawskim. W tym czasie zaczęła też już publikować artykuły w periodykach literackich. W 1963 otrzymała tytuł profesora nadzwyczajnego Uniwersytetu Warszawskiego. Jednocześnie stale związana była z Gdańskiem, gdzie jeszcze w 1957 roku rozpoczęła współpracę z Wyższą Szkołą Pedagogiczną. Z uczelni została zwolniona na fali represji po marcu 1968. Po powstaniu Uniwersytetu Gdańskiego w 1970 roku rozpoczęła pracę w Instytucie Filologii Polskiej UG. Została zwolniona po wprowadzeniu stanu wojennego i ponownie zatrudniona w roku akademickim 1983/1984. Seminaria na UG prowadziła do 1990 roku.
Prowadzone przez nią wykłady wniosły nową jakość do systemu nauczania na polskich uczelniach. Zajmowała się emancypacją jednostki, kwestią inności i wykluczenia. Studenci zabierający głos na jej zajęciach mieli prawo do podkreślania swojej indywidualnej wrażliwości, w opozycji do wartości uniwersalistycznych, jakie eksponowano na innych seminariach. Według określenia samej Janion, zasady współpracy ze studentami obowiązujące na jej seminariach miały umożliwić przekroczenie barier naukowości i korporacyjności nauki oraz zakwestionowanie obowiązującej postaci naukowości. Rezultatem gdańskich seminariów była opracowywana we współpracy z naukowcami i studentami seria „Transgresje”, ukazująca się w latach 80. XX wieku. Współtwórcami serii byli m.in. Stefan Chwin, Zbigniew Majchrowski i Stanisław Rosiek.
W 1994 Uniwersytet Gdański nadał jej tytuł doktora honoris causa. W okresie współpracy z gdańską uczelnią Janion cały czas pracowała w Instytucie Badań Literackich PAN w Warszawie, w 1981 roku podjęła też wykłady na Uniwersytecie Warszawskim.
Od 1962 roku ukazywały się jej publikacje, m.in. „Zygmunt Krasiński, debiut i dojrzałość” (1962), „Humanistyka: Poznanie i terapia” (1974), „Życie pośmiertne Konrada Wallenroda” (1990), „Kobiety i duch inności” (1996), „Niesamowita Słowiańszczyzna: fantazmaty literatury” (2006), „Romantyzm, rewolucja, marksizm” (1972), „Gorączka romantyczna” (1975).
