Widok na kościół św. Jana z wieży Bazyliki Mariackiej
fot. Piotr Wittman/ gdansk.pl
Konkurs ma już pół wieku
„Zabytek Zadbany” to inicjatywa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego i Generalnego Konserwatora Zabytków. Za jej realizację odpowiada zaś bezpośrednio Narodowy Instytut Dziedzictwa.
W tym roku konkurs “Zabytek Zadbany” ma charakter jubileuszowy - jest organizowany już po raz 50.
Kościół św. Jana został nominowany w kategorii specjalnej “właściwe użytkowanie i stała opieka nad zabytkiem”.
Oprócz gdańskiej świątyni, do lauru w tej kategorii wytypowano także:
- Kościół Najświętszej Marii Panny na Piasku we Wrocławiu (woj. dolnośląskie)
- Muzeum Kolejnictwa na Śląsku – budynek dawnej parowozowni wachlarzowej z warsztatami w Jaworzynie Śląskiej (woj. dolnośląskie)
- Zespół poklasztorny augustianów w Żaganiu (woj. lubuskie)
- Dom Urodzenia Fryderyka Chopina i Park w Żelazowej Woli (woj. mazowieckie)
- Kościół Świętego Mikołaja w Truskolasach (woj. śląskie)
- Ratusz w Toszku (woj. śląskie)
Jury uznało, że nagroda w konkursie należy się gdańskiemu zabytkowi.
- Kościół Świętego Jana – obecne Centrum Świętego Jana – to jedna z najcenniejszych i najbardziej monumentalnych gdańskich świątyń. Obecna forma architektoniczna z trójnawowym, halowym korpusem oraz prezbiterium pochodzi z II połowy XV w., wyposażenie wnętrza to głównie obiekty nowożytne. Kościół został zniszczony w marcu 1945 roku (wyposażenie ewakuowano wcześniej), po wojnie został doraźnie zabezpieczony. Kompleksowe prace konserwatorskie i rewaloryzacyjne rozpoczęły się w 1995 roku. Kościół łączy obecnie przeznaczenie sakralne i rozbudowane funkcje kulturalne
- czytamy w werdykcie jury.
Kościół św. Jana w Gdańsku zasłynął ostatnio z niezwykłej instalacji roślinnej “LeŚnia”. Zainteresowanie mikrolasem we wnętrzu gotyckiego kościoła było tak duże, że trzeba było stać w kilkugodzinnych kolejkach. Niecodzienna ekspozycja była czynna od 27 czerwca do 5 lipca.
- Nagroda za właściwe użytkowanie potwierdza, że łączenie historii ze współczesnością ma ogromny sens. Jesteśmy dumni, że zostaliśmy docenieni w 30. roku opieki i podniesienia z gruzów tego wyjątkowego zabytku - mówi Marta Szadowiak, dyrektorka NCK w Gdańsku.
Jury tegorocznego konkursu "Zabytek Zadbany" obradowało w składzie:
- prof. dr hab. inż. arch. Małgorzata Rozbicka (przewodnicząca jury)
- prof. dr hab. inż. Jerzy Jasieńko (zastępca przewodniczącego)
- dr Małgorzata Gwiazdowska
- Marlena Happach (dyrektorka Narodowego Instytutu Dziedzictwa)
- dr hab. Miron Urbaniak
mat. Narodowy Instytut Dziedzictwa
Konkurs ma charakter otwarty i nieodpłatny, adresowany jest do właścicieli, posiadaczy i zarządców obiektów zabytkowych.
Prawo składania zgłoszeń mają właściciele zgłaszanych zabytków, ich posiadacze i zarządcy, a także Wojewódzcy Konserwatorzy Zabytków, kierownicy delegatur Wojewódzkich Urzędów Ochrony Zabytków oraz konserwatorzy samorządowi.
W tym roku do rywalizacji przystąpiło 76 obiektów, a do dalszego etapu po spełnieniu wymogów formalnych przeszło 67.
Obiekty zgłoszone do konkursu rywalizowały ze sobą w siedmiu kategoriach:
- A. Utrwalenie wartości zabytkowej obiektu
- B. Rewaloryzacja przestrzeni kulturowej i krajobrazu (w tym założenia dworskie i pałacowe)
- C. Adaptacja obiektów zabytkowych
- D. Architektura i budownictwo drewniane
- E. Zabytki techniki (w tym budownictwo przemysłowe i inżynieryjne)
- F. Zabytek dostępny
- G. Kategoria specjalna: właściwe użytkowanie i stała opieka nad zabytkiem
"LeŚnia" w kościele św. Jana zachwyciła tysiące mieszkańców i turystów
fot. Piotr Wittman/ gdansk.pl
Sukces dwóch zabytków. Kamienica Rycerska 10 oraz była remiza stoczni wygrały ogólnopolski konkurs
Warto wspomnieć, że do finału konkursu "Zabytek Zadbany" 2025 nominowano też cztery inne zabytki z Pomorza. Były to:
w kategorii "adaptacja obiektów zabytkowych":
- Kasyno Kultury w Kwidzynie
- Dawne budynki gospodarcze na przedzamczu północnym w zespole zamkowym w Malborku
- Czerwony Spichlerz w Słupsku
w kategorii "zabytek dostępny":
- Zagroda Inicjatyw Twórczych w Swołowie
W kategorii "adaptacja obiektów zabytkowych" wygrał pawilon wystawowy w Poznaniu Hala Betonowa – Betonhaus. Z kolei w kategorii "zabytek dostępny" nie przyznano w tym roku żadnych nagród i wyróżnień.
Były już nagrody
W ostatnich latach gdańskie zabytki zdobywały najwyższe laury w konkursie Narodowego Instytutu Dziedzictwa. W 2022 r. zwyciężyła Kamienica Rycerska 10 (“adaptacja obiektów zabytkowych”) oraz była remiza Stoczni Gdańskiej (“zabytki techniki”).
W ubiegłym roku w kategorii “adaptacja obiektów zabytkowych” najlepsza okazała się Montownia, która działa w dawnej hali montażu sekcji U-bootów, przy ul. Lisia Grobla 7.
Na przełomie czerwca i lipca, przez 9 dni, Centrum św. Jana stało się zieloną oazą, wspólnotową przestrzenią wytchnienia
fot. Piotr Wittman/ gdansk.pl
Nagrodzeni i wyróżnieni w konkursie otrzymują dyplomy oraz tablice do oznaczenia zabytku.
O historii kościoła św. Jana
Masywny, gotycki kościół św. Jana położony jest blisko Motławy, między ulicami Świętojańską a Straganiarską. Wznoszenie jego murów zaczęto ok. 1377 r. Początkowo był to kościół bazylikowy, który w 1423 r. został przebudowany na świątynię halową. Obecny kształt kościół otrzymał w 1465 r., z wyjątkiem wieży, której podwyższanie przerwano wskutek zakazu Krzyżaków i zbudowano w ostatecznym kształcie dopiero po wojnie trzynastoletniej.
Podmokły i grząski grunt oraz zwyczaj grzebania zwłok pod posadzką poważnie osłabiały konstrukcję kościoła, kilka razy dochodziło do poważnych katastrof.
W marcu 1945 r. kościół św. Jana uległ pożarowi i został poważnie zdewastowany. Przez dekady jako ruina nie był użytkowany. W 1970 r. w otoczeniu kościoła reżyser Janusz Morgenstern kręcił zdjęcia do serialu "Kolumbowie" na podstawie powieści Romana Bratnego.
Od 1995 r. w wyniku porozumienia zawartego z Archidiecezją Gdańską obiekt przejęło Nadbałtyckie Centrum Kultury (instytucja samorządu województwa pomorskiego), które podjęło się jego odbudowy i rewaloryzacji. Kościół działa jako Centrum św. Jana, pełniąc nadal okazjonalnie funkcje sakralne.
