PKM

Prace nad muralem rozpoczęły się w ostatnich dniach maja i potrwają do końca czerwca. Znajdą się na nim portrety kobiet zaangażowanych w walkę o wolność Polski, postaci, które zmieniły bieg historii, a dziś często są zapomniane.

Artystki i artyści działają w przestrzeni miejskiej i w każdej chwili można zobaczyć, jak pracują nad „Kobietami Wolności”, jak rodzi się mural-symbol na przystanku PKM Strzyża w Gdańsku.

Artystki i artyści z RedSheels przy pracy

Anna Rezulak/KFP

Pomysłodawcami muralu są Pomorska Kolej Metropolitalna i Samorząd Województwa Pomorskiego. Za projekt i wykonanie odpowiadają artystki z RedSheels, które wcześniej stworzyły m.in. słynny mural Kory w Warszawie. Partnerami projektu są "Gazeta Wyborcza Trójmiasto" i "Wysokie Obcasy" - organizatorzy ogólnopolskiej akcji "Kobiety na mury", w którą wpisany został nowy mural powstający na przystanku PKM w Gdańsku (w ramach tej akcji do tej pory oprócz wspomnianego muralu Kory w Warszawie, powstało m.in. uliczne dzieło upamiętniające Wandę Rutkiewicz we Wrocławiu).

PKM

Dlaczego Kobiety Wolności?

- Szukając pomysłu na pierwszy mural na linii PKM inspiracją były dla nas dwa wydarzenia: słynny mural Kory w Warszawie, który nie tylko nas zachwycił swą wyjątkową urodą oraz ogłoszony w 2019 r. przez Sejmik Województwa Pomorskiego Rok Wolności i Solidarności - mówi Tomasz Konopacki, rzecznik prasowy PKM. - Z połączenia tych elementów narodził się pomysł „Kobiet Wolności” - muralu upamiętniającego działaczki opozycji z okresu PRL i ogromną rolę, jaką odegrały w walce o wolną Polskę. Wybór nie mógł być inny. W tym roku obchodzimy 30-tą rocznicę wolnej Polski, a rola kobiet - często marginalizowana na kartach historii - była w tamtych dniach szczególnie ważna. Mural jest symbolicznym hołdem dla wszystkich kobiet, które w tamtych czasach walczyły o wolną Polskę. Przypomina ważną społecznie ale wciąż, niestety, niedocenianą rolę kobiet w historycznych wydarzeniach jakie zaczęły się na Pomorzu w Sierpniu’80, a potem rozlały się na cały kraj.

PKM

Jakie kobiety znalazły się na muralu?

Dobór postaci ukształtował się po osobistych rozmowach i spotkaniach z bohaterkami tamtych czasów lub ich rodzinami (w przypadku nieżyjących już osób). Lista „Kobiet Wolności” cały czas się wydłużała i w pewnym momencie było na niej już ponad 200 dawnych opozycjonistek z całej Polski.

Ostatecznie na mural trafiło kilkadziesiąt z nich – tych, do których udało nam się dotrzeć i zdobyć ich historyczne zdjęcia (pomogli m.in. pracownicy Europejskiego Centrum Solidarności i działaczki grupy społecznej Metropolitanka). LISTA POD TEKSTEM

Bohaterki muralu oglądać będziemy na filarach wiaduktu PKM - to symboliczny przekaz, ponieważ to właśnie kobiety były filarami ruchu solidarnościowego. Na pierwszym filarze jest ich kilka, na kolejnych coraz więcej, a na ostatnim cały tłum.

Symbolicznym zwieńczeniem muralu i kwintesencją jego idei będzie ściana w tle na przyczółku za filarami. Znajdzie się tam sylwetka Jadwigi “Jagody” Piątkowskiej - nazywanej kiedyś poetką „Solidarności”, ale zapomnianej przez historię, siedzącej przy maszynie do pisania, z której ulatuje tekst wiersza "Ewie - moje 12-letniej córeczce". Po obu stronach tej ściany znajdzie się, napisany solidarycą tytuł muralu: „Kobiety Wolności” - projektu Jerzego Janiszewskiego, autora logo Solidarności.

PKM

Dlaczego na Strzyży?

Lokalizacja muralu na przystanku PKM Gdańsk Strzyża nie jest przypadkowa. Z tej stacji korzysta najwięcej młodych ludzi (w pobliżu jest Uniwersytet Gdański, kilka szkół średnich i podstawowych, Szkolne Schronisko Młodzieżowe i główny gdański kompleks biurowy).

- Chcemy, by przekazowi artystycznemu towarzyszył także edukacyjny - tłumaczy Tomasz Konopacki. - Dzięki tej lokalizacji mamy pewność, że mural zobaczy wielu ludzi i dla dużej części z nich będzie to okazja do odkrycia tego ważnego fragmentu naszej historii.

Co ciekawe, sama PKM-ka ma duże związki z kobietami. Koncepcję architektoniczną przystanków (tzw. „czerwoną wstążkę”) opracował zespoł gdańskich architektek pod kierunkiem Gabrieli Rembarz z BPBK. Charakterystyczne grafiki - perforacje ścian przystanków zaprojektowała młoda gdańska artystka Anna Waligórska. Obie realizacje są efektem konkursów, przy organizacji których współpracowała Jadwiga Charzyńska (dyrektorka Centrum Sztuki Współczesnej „Łaźnia”).

Mural “Kobiety Wolności” to początek “wprowadzania” street artu na przystanki PKM. Wkrótce artyści ozdobią w ten sposób kolejne mury i wiadukty Kolei.

Portrety byłych opozycjonistek umieszczane są na filarach przystanku WIZUALIZACJA

PKM

„Kobiety Wolności” - oto bohaterki opozycji z lat PRL przedstawione na muralu PKM Gdańsk Strzyża

Anna Walentynowicz - współzałożycielka i działaczka Wolnych Związków Zawodowych, współzałożycielka NSZZ „Solidarność”. 8 sierpnia 1980 r., pięć miesięcy przed emeryturą, została zwolniona ze stoczni. Przywrócenie Walentynowicz do pracy było jednym z postulatów strajku, który wybuchł 14 sierpnia
Alina Pienkowska - w latach 70. organizowała Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża, w sierpniu 1980 r. była współorganizatorką strajku w Stoczni Gdańskiej. Sygnatariuszka porozumień sierpniowych.
Joanna Duda-Gwiazda - w sierpniu 1980 uczestniczyła w strajku w Stoczni Gdańskiej. Współautorka 21 postulatów Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego. Zasiadała w Prezydium MKS SG i była jego rzeczniczką prasową
Bożena Rybicka-Grzywaczewska - działaczka opozycji w okresie PRL i działaczka społeczna. W sierpniu 1980 r. uczestniczyła w strajku w Stoczni Gdańskiej. Działaczka NSZZ „Solidarność”, sekretarzowała Lechowi Wałęsie.
Maryla (Maria) Płońska - w sierpniu 1980 była uczestniczką strajku w Stoczni Gdańskiej. Współautorka odezwy do stoczniowców, by bronili Annę Walentynowicz przed zwolnieniem z pracy. Uczestniczyła w formułowaniu 21 postulatów.
Joanna Wojciechowicz - w sierpniu 1980 uczestniczka strajku w Stoczni Gdańskiej, łączniczka między rejestrującymi się w MKS zakładami pracy a Prezydium MKS, tłumaczka z angielskiego dla zachodnich dziennikarzy. Od września 1980 w „S”.
Magdalena Modzelewska - podczas wydarzeń sierpnia 1980 wspierała strajk w Stoczni Gdańskiej. Pełniła m.in. funkcję protokolantki w czasie pierwszych rozmów z dyrekcją zakładu. Wstąpiła do „S”, pracowała w sekretariacie Lecha Wałęsy.
Ewa Ossowska - działaczka opozycyjna, uczestniczka strajku w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 roku. Jedna z kobiet, które 16 sierpnia zatrzymywały stoczniowców, którzy chcieli zakończyć protest
Grażyna Staniszewska - od 1980 działała w zarządzie NSZZ „Solidarność” Regionu Podbeskidzie, była też szefową podziemnych struktur regionu. W latach 1988–1990 wchodziła w skład krajowego kierownictwa „Solidarności”. Jako jedyna kobieta uczestniczyła w obradach Okrągłego Stołu w 1989 r.
Henryka Krzywonos - sygnatariuszka porozumień sierpniowych, motornicza. 15 sierpnia 1980 w pobliżu Opery Bałtyckiej zatrzymała tramwaj, co stało się sygnałem do strajku gdańskiej komunikacji publicznej.
Olga Krzyżanowska - w 1980 wstąpiła do „Solidarności”, była w Stoczni Gdańskiej podczas strajku. Zasiadała w Krajowej Komisji Koordynacyjnej Służby Zdrowia. W 1989 r. wystartowała do Sejmu jako kandydatka Komitetu Obywatelskiego „Solidarności”. Została wicemarszałkinią tzw. Sejmu Kontraktowego.
Gaja Kuroń - polska opozycjonistka, wspierała Komitet Obrony Robotników. W sierpniu przyjechała do Stoczni na strajk. 15 grudnia 1981 internowana w ośrodkach w Gołdapi i Darłówku
Ludwika Wujec - w 1980 przystąpiła do „S”, w 1981 pracowała w Agencji Prasowej „Solidarność”. W stanie wojennym została internowana, zwolniono ją w marcu 1982
Joanna Szczęsna - dziennikarka, reporterka i pisarka. W sierpniu 1980 brała udział w strajku w Stoczni Gdańskiej, współtworzyła Agencję Prasową Solidarności „AS” przy Regionie Mazowsze NSZZ „Solidarność”
Anna Kurska - od września 1980 działała w NSZZ „Solidarność”. Weszła w skład Zarządu Regionu związku. W związku z działalnością opozycyjną w stanie wojennym została odwołana ze stanowiska sędziego
Aniela Steinsberg - prawniczka, społeczniczka i tłumaczka, adwokatka w wielu procesach politycznych; w grudniu 1980 należała do inicjatorów Komitetu Obrony Więzionych za Przekonania powołanego przy władzach krajowych NSZZ „Solidarność”.
Joanna Penson - lekarka i wykładowczyni akademicka, profesor nauk medycznych, działaczka opozycji w okresie PRL, bliska współpracowniczka Lecha Wałęsy. W sierpniu 1980 wspierała strajkujących stoczniowców, dołączyła do „S”. W latach 80. była osobistą lekarką i tłumaczką Lecha Wałęsy.
Ewa Kulik - redaktorka opozycyjnych czasopism. Po aresztowaniu w sierpniu 1980 roku Jacka Kuronia prowadziła w jego domu Biuro Informacyjne, odbierając doniesienia o strajkach i przekazując je zachodnim agencjom prasowym. We wrześniu 1980 została członkinią NSZZ „Solidarność”.
Barbara Labuda - w1980 wstąpiła do „S”, w stanie wojennym skazano ją na 1,5 roku pozbawienia wolności. W 1989 została posłanką na Sejm kontraktowy z poparciem Komitetu Obywatelskiego.
Jadwiga Staniszkis - w sierpniu 1980 została zaproszona przez Międzyzakładowy Komitet Strajkowy w Gdańsku do udziału w negocjacjach ze stroną rządową. Weszła w skład Komisji Ekspertów MKS. Po zawarciu porozumień sierpniowych i utworzeniu NSZZ „Solidarność” doradzała związkowcom.
Krystyna Starczewska - współpracowniczka Komitetu Obrony Robotników, od kwietnia 1978 była członkinią Towarzystwa Kursów Naukowych, w latach 1982-1989 redagowała podziemny dwutygodnik KOS. Podczas Okrągłego Stołu brała udział w obradach podzespołu do spraw oświaty, szkolnictwa wyższego, nauki i postępu technicznego.
Anka Kowalska - poetka, prozaiczka i dziennikarka, działaczka opozycji demokratycznej w PRL. Latem 1980 r. przekazywała informacje o strajkach na Zachód. Działała w „S”. Od 13 grudnia 1981 do 1 czerwca 1982 była internowana.
Zofia Kruszyńska - nauczycielka, związana z opozycją od końca lat 70. XX wieku, współpracowniczka Komitetu Obrony Robotników. W sierpniu 1980 uczestniczyła w strajku w Stoczni Gdańskiej im. Lenina i Porcie Gdańskim. W latach 80. była pracownicą Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”, na przełomie lat 80. i 90. XX wieku sekretarką Lecha Wałęsy.
Ewa Milewicz - prawniczka i dziennikarka, działaczka opozycji w czasach PRL. Od 16 sierpnia 1980 przebywała w Stoczni Gdańskiej, pisywała w strajkowym biuletynie. Pracowała następnie w Agencji Filmowej przy NSZZ „Solidarność”.
Bronisława Milewska - w sierpniu 1980 uczestniczka strajku w Stoczni Gdańskiej im. Lenina z poparciem ze strony KPN, od lutego 1981 pracowniczka Biura Interwencji przy MKZ Gdańsk, prowadziła też nieoficjalny punkt informacyjny KPN przy MKZ.
Helena Łuczywo - dziennikarka, w latach 1982–1989 redaktor naczelna „Tygodnika Mazowsze”, współzałożycielka i w latach 1989–2009 zastępca redaktora naczelnego „Gazety Wyborczej”.
Danuta Kędzierska-Sadowska - działaczka gdańskiej opozycji, na przełomie 80 i 81 roku historyczka w Ośrodku Analiz Bieżących/Ośrodku Prac Społeczno–Zawodowych MKZ/ZR w Gdańsku m.in. z Lechem Kaczyńskim. 13 grudnia 1981 miała zostać internowana, ale zdołała uciec.. Ukrywała się do czerwca 1982.
Ewa Kubasiewicz - współpracowała z Wolnymi Związkami Zawodowymi. W 1980 została wiceprzewodniczącą Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” w WSM, członkini Międzyzakładowej Komisji Założycielskiej w Gdańsku i gdańskiego Zarządu Regionu, z którego odeszła po konflikcie z Lechem Wałęsą w listopadzie 1981
Elżbieta Goetel - aktorka, działaczka „Solidarności”; w sierpniu 1980 wspierała strajkujących w Stoczni Gdańskiej, m.in. recytując wiersze i wykonując w Sali BHP piosenkę „Postulat 22”. Od września 1980 była członkinią NSZZ „Solidarność” Komitetu Zakładowego „Solidarności” Teatru Wybrzeże.