Przy pomniku „W hołdzie ofiarom - Polonii Gdańskiej”, który zlokalizowany jest na Cmentarzu Ofiar Hitleryzmu od strony ul. Chrobrego, zgromadziły się rodziny pomordowanych gdańskich Polaków, przedstawiciele władz miasta i organizacji zrzeszających potomków patriotów z Wolnego Miasta Gdańska, kombatanci, wojsko i młodzież.
Głos zabrała Agnieszka Owczarczak przewodnicząca Rady Miasta Gdańska:
- Spotykamy się, by oddać hołd pomordowanym polskim działaczom, obywatelom Wolnego Miasta Gdańska. W marcu 1940 roku Niemcy pozbawili życia najbardziej aktywnych polskich działaczy społecznych i zawodowych - ludzi, którzy swoje życie poświęcili Gdańskowi i Polsce. Byli w różnym wieku i mieli różne zawody, łączyło ich jedno - wszyscy byli Polakami, pracowali dla Polski. To była ich jedyna wina. Łączyło ich także to, że byli cywilami i każdy z nich miał swoje życie, rodzinę i plany na przyszłość. Jednego dnia to wszystko zniszczyła wojna.
Nieznane dotąd zdjęcia i dokumenty z Westerplatte trafiły do Muzeum Gdańska
Agnieszka Owczarczak dodała, że oddając hołd ofiarom mordu sprzed 83 lat, nie sposób nie myśleć o sąsiadach z Ukrainy: - Wojska rosyjskie w sposób niezwykle okrutny rozprawiają się dzisiaj z ludnością cywilną Ukrainy. Mordują, torturują, gwałcą. Niewinni ludzie ponoszą śmierć tylko dlatego, że są Ukraińcami, że kochają swoją ojczyznę. Czujemy solidarność z cywilnymi mieszkańcami miast, które w wyniku działań rosyjskich wojsk zmieniły się w wielkie cmentarze.
Kończąc, przewodnicząca RMG powiedziała jeszcze: - Polacy podczas drugiej wojny światowej zapłacili wielką daninę krwi i choćby przez pamięć o naszej męczeńskiej przeszłości nigdy nie będzie naszej zgody na terror, mordowanie ludzi, bestialstwo. Nigdy nie zapomnimy o zamordowanych działaczach Polonii Wolnego Miasta Gdańska, nigdy nie zapomnimy o ofiarach zza naszej wschodniej granicy. Zawsze będziemy solidaryzować się z narodem ukraińskim.
Modlitwę w intencji pomordowanych zmówił ks. prał. ppłk. Wiesław Okoń, proboszcz w parafii. Matki Odkupiciela w Gdańsku. Następnie pod pomnikiem poświęconym ofiarom złożono kwiaty i zapalono znicze.
W wydarzeniu uczestniczyły poczty sztandarowe gdańskich szkół: Szkoły Podstawowej nr 2, 4, 39,65, 42 (w ZSP nr 1), 48, 58 oraz Zespołu Szkół Sportowych i Mistrzostwa Sportowego i Gdańskiego Hufca ZHP.
Miejska uroczystość upamiętniająca zamordowanych 22 marca 1940 roku Polaków, organizowana w ceremoniale wojskowym, odbyła się po raz drugi i została wpisana do kalendarza wydarzeń rocznicowych i patriotycznych organizowanych w Gdańsku.
22 marca - symbol wojennego losu wielu Polaków
22 marca to data, która jest jednocześnie symbolem wojennego losu wielu Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku. Licznych działaczy polonijnych zamordowano w 1939 roku, zaraz po wybuchu wojny. Pozostałych uwięziono. Niemieckie sądownictwo doraźne tamtej epoki skazało następnie 1800 działaczy polonijnych i pracowników polskich urzędów w Gdańsku na pobyt w obozach koncentracyjnych KL Sachsenhausen, KL Dachau, KL Sachsenhausen i KL Mauthausen. Niektórych działaczy polonijnych pozostawiono w obozie Stutthof. Przeżyli nieliczni.
Gdańska Polonia - egzekucja w Wielki Piątek
LISTA 67 POLAKÓW, STRACONYCH W WIELKI PIĄTEK 22 MARCA 1940 ROKU:
- Binnebesel Alfons, ur. 22.04.1904 r., kolejarz;
- Block Alojzy, syn Leona ur. 22.08. 1916 r., praktykant kolejowy;
- Block Leon, ur. 11.04.1887, urzędnik kolejowy;
- Borzyszkowski Edmund, ur. 1904 r., nauczyciel;
- Ciepłuch Feliks, ur. 12.05. 1905 r., nauczyciel;
- Cymorek Rudolf, ur.11.11.1890 r., pracownik Rady Portu i Dróg Wodnych w Gdańsku;
- Czyżewski Mieczysław, ur. 22.01.1885 r., właściciel drukarni i wydawca;
- Dettlaff Edmund, ur. 7.09.1913 r., asystent kolejowy;
- Filarski Bernard, ur. 1.08.1880 r., dr medycyny, stomatolog PKP i Gimnazjum
Polskiego w Gdańsku; - Gauza Józef, ur. 1901 r., nauczyciel;
- Garyantysiewicz Alfons, ur. 14.07.1906 r., referendarz kolejowy;
- Gierszewski Feliks, ur. 1.04.1908 r., pocztylion Poczty Polskiej w Gdańsku;
- Goldmann Stefan, ur. 19.07.1897 r., kupiec, dyrektor Centrali Rolników w Gdańsku;
- Górecki Marian, ur. 21.05. 1903 r., ksiądz, opiekun kaplicy pw. Matki Bożej
Częstochowskiej w Gdańsku Nowym Porcie, prefekt Gimnazjum Polskiego w Gdańsku,
beatyfikowany 13.06.1999 r. w Warszawie; - Grabowski Leon Zygmunt, ur. 26.03.1880 r., kontroler ruchu PKP;
- Gregorkiewicz Józef, ur. 3.03.1884 r., starszy asystent kolejowy;
- Grimsmann Zygmunt, ur. 2.05. 1910 r., asystent pocztowy;
- Jesikiewicz Jan, ur. 8.06.1916 r., nauczyciel;
- Jurkiewicz Antoni, ur. 20.11.1895 r., starszy asystent kolejowy;
- Klimkiewicz Teodor, ur. 16.04.1881 r., emerytowany inspektor Poczty Polskiej;
- Knitter Wincenty, ur. 28.01.1898 r., kolejarz;
- Komorowski Bronisław, ur. 28.01.1899 r., ksiądz, proboszcz kościoła p.w. Św. Stanisława
BM w Gdańsku – Wrzeszczu, beatyfikowany 13.06. 1999 r. w Warszawie; - Kosznik Paweł, ur. 3.06.1899 r.; inspektor kolejowy;
- Kramer Gustaw, ur. 6.06.1898 r., inżynier elektryk, kupiec;
- Kryn Jan, ur. 4.09.1909 r., asystent Poczty Polskiej w Gdańsku;
- Lange Bogdan, ur. 4.02. 1906 r., adiunkt kolejowy;
- Lendzion Antoni, ur. 10.07.1888 r., działacz związkowy Zjednoczenia Zawodowego
Polskiego, poseł do Volkstagu WMG; - Łysakowski Konrad, ur. 28.12.1893 r., handlowiec, pracownik firmy PAGED w Gdyni;
- Majkowski Jan, ur. 24.08.1893 r. , urzędnik bankowy;
- Mionskowski Augustyn, ur. 18.08.1894 r., pracownik PKP w Gdańsku;
- Młodzieniewski Franciszek, ur. 6.12.1894 r. pracownik Rady Portu i Dróg Wodnych w
Gdańsku; - Muzyk Feliks, ur. 6.03. 1898 r., prokurent banku polsko – brytyjskiego w Gdańsku;
- Nitka Edward, ur. 11.10.1892 r., asystent kolejowy;
- Nitka Brunon, ur. 19.06. 1897, restaurator;
- Ossowski Józef, ur. 20.12.1893 r. , starszy asystent kolejowy;
- Papka Alfons, ur. 1.12.1906 r., starszy asystent Poczty Polskiej w Gdańsku;
- Paszota Bolesław, ur. 31.08.1884 r., emerytowany naczelnik Poczty Polskiej w Gdańsku;
- Piasecki Bolesław, ur. 14.07. 1900 r., pracownik cywilny Wydziału Wojskowego
Komisariatu Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Gdańsku; - Planeta Juliusz, ur. 4.06.1902 r., Starszy asystent Poczty Polskiej w Gdańsku;
- Pniewski Władysław, ur. 3.02.1893 r., dr filologii polskiej, profesor Gimnazjum
Polskiego w Gdańsku; - Reetz Stanisław, ur. 8.05.1897 r., starszy ekspedient Poczty Polskiej w Gdańsku;
- Sojecki Konrad, ur. 19.02.1890 r., starszy asystent PKP w Gdańsku;
- Suchecki Brunon, ur. 1902 r., nauczyciel w Złotowie;
- Szarski Gustaw, ur. 31.01.1899 r., inspektor celny;
- Szuca Michał, ur. 4.04.1886 r., dr praw, radca finansowy Rady Portu i Dróg Wodnych w
Gdańsku; - Thomas Henryk, ur. 20.09.1898 r., inżynier, pracownik Dyrekcji PKP w Gdańsku;
- Trzebiatowski Leon, ur. 6.04. 1890 r., kolejarz, pracownik PKP w Gdańsku;
- Wesołowski Augustyn, ur. 11.10.1882 r., kupiec, wiceprezes Gminy Polskiej w WMG;
- Wieczorkowski Henryk, ur. 22.06.1886 r., dziennikarz;
- Wika – Czarnowski Anastazy, ur. 30.05.1887 r., emerytowany dyrektor Poczty Polskiej w
Gdańsku; - Witkowski Szymon, ur. 15.09.1878 r., kolejarz;
- Woyda Piotr, ur. 28.09.1877 r., dr praw, wicewojewoda pomorski w l. 1920-1924;
- Ziółkowski Tadeusz, ur. 5.06.1888 r., komandor pilotów w Gdańsku, pracownik Rady
Portu i Dróg Wodnych; - 14 ofiar - nazwiska nieznane
Łącznie w egzekucjach w styczniu i w marcu 1940 r. zamordowanych zostało 89 osób. Zbrodnia ta była wyrazem zemsty wobec osób walczących o polskość Gdańska, Warmii i Mazur i na zawsze miała pozostać ukryta przed światem. Na 22 marca w 1940 roku przypadał Wielki Piątek, co zapewne nie było bez znaczenia dla sprawców zbrodni, ale i ofiar, dla których religijność była ważna w zachowaniu ludzkiej godności w warunkach obozowych.
Po zasypaniu zbiorczych grobów, Niemcy posadzili na nich brzozy, aby nikt nie mógł odnaleźć miejsca ludobójstwa. Dzięki wskazówkom świadków historii udało się w roku 1947 i 1979 odnaleźć w lesie, w odległości 2,5 km od obozu Stutthof, groby zamordowanych. Po ekshumacji, szczątki ciał zostały uroczyście przewiezione i pogrzebane na Cmentarzu Ofiar Hitleryzmu na gdańskiej Zaspie.
W obozie Stutthof zmarło z powodu eksterminacji pośredniej (złych warunków mieszkalnych i sanitarnych, ciężkiej pracy, niedostatecznego ubioru i wyżywienia, epidemii biegunki i tyfusu brzusznego) oraz eksterminacji bezpośredniej (szykanowania, bicia, zastrzelenia, zagryzienia przez psy, egzekucji) kilka tysięcy więźniów.
Gdańska Polonia - wcześniej też była egzekucja
Ofiarami pierwszej egzekucji, 11 stycznia 1940 roku, było 22 działaczy gdańskiej Polonii. Zamordowano ich niedaleko KL Stutthof, w lesie w dzisiejszym nadleśnictwie Stegna. Byli to:
- Brunon Buczkowski, ur. 28.02.1892 r., asesor kolejowy
- Franciszek Kręcki, ur. 16.04.1883 r., prawnik, bankowiec
- Stanisław Langiewicz, ur. 20.10.1908 r., st. asesor kolejowy
- Bonifacy Łangowski, ur. 5.05.1883 r., prawnik, notariusz
- Antoni Maciejewski, ur. 18.01.1884 r., kolejarz, naczelnik parowozowni
- Jan Masłoch, ur. 27.05.1884 r., st. asystent kolejowy
- Witold Nełkowski, ur. 13.02.1902 r., kolejarz, sekretarz Polskiego Zrzeszenia Pracy
- Kazimierz Ostrowski, ur. 10.02.1880 r., st. asesor kolejowy
- ks. Franciszek Rogaczewski, ur. 23.12.1892 r., proboszcz parafii Chrystusa Króla, od 1999 r. błogosławiony Kościoła katolickiego
- inż. Aleksander Rożankowski, ur. 1884 r., inżynier, radca Rady Portu i Dróg Wodnych
- ks. Władysław Szymański, ur. 05.01.1901 r., duchowny katolicki
- Czesław Tejkowski, ur. 17.11.1899 r., urzędnik bankowy w Banku Polsko-Brytyjskim
- Bernard Tetzlaff, ur. 23.08.1883 r., kolejarz, konduktor PKP
- ks. Bernard Wiecki, ur. 28.02.1884 r., duchowny katolicki
- inż. Jan Zdeb, ur. 22.05.1887 r., komandor podporucznik, inżynier, pracownik polskich instytucji w WMG
- Werner Zielke, ur. 07.07.1894 r., kolejarz
- 6 osób dotąd niezidentyfikowanych
