Pierwszy grudzień, to grudzień 1970 roku, tragiczny szczególnie na Wybrzeżu. Uzbrojeni żołnierze i milicjanci, na zlecenie komunistycznej władzy, strzelali ostrą amunicją do ludzi, którzy wyszli na ulicę w sprzeciwie wobec przedświątecznej podwyżki cen żywności i braku gotowości rządzących do dialogu z narodem. Zginęło 45 osób, a 1165 odniosło rany.
Grudzień 1970. Co tak naprawdę wtedy wydarzyło się na ulicach Gdańska
Drugi grudzień, to grudzień 1981 roku. Władzę w kraju przejęła Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego z gen. Wojciechem Jaruzelskim na czele. Pod osłoną nocy z soboty na niedzielę, 12–13 grudnia, mundurowi wyposażeni w broń i łomy wyprowadzili z domów 3392 ludzi, których władza uznała za niebezpiecznych dla ustroju państwa. Solidarność została zdelegalizowana. Zamknięto granice, na ulice wyjechały czołgi, zamilkły telefony, cenzurowano korespondencję, zamknięto większość gazet, wszystkie kina. Zawieszono zajęcia w szkołach i na uczelniach. Żeby przemieszczać się między miastami, potrzebna była przepustka. Gromadzenie się było surowo karane, a za rozpowszechnianie informacji poza mediami reżimowymi groziło więzienie.
Jaruzelska wojna w Gdańsku. Poznaj opowieść Leszka Biernackiego, uczestnika oporu
- Pamięć, szacunek i wdzięczność należą się wszystkim imiennym i bezimiennym ofiarom Grudnia '70 i Grudnia '81, a także tysiącom bohaterów, którzy nie bacząc na konsekwencje nie zaprzestali starań o niepodległość i demokrację – mówi Basil Kerski, dyrektor Europejskiego Centrum Solidarności. – Pamięć to wspólnotowe zobowiązanie wobec tych, którzy dla naszej wolności poświęcili tak wiele, ale i wyzwanie, bo w wielu miejscach na świecie wciąż toczy się walka o wolność, a prawa człowieka wciąż są łamane.
Program grudniowych
5–6/12/2024 CZWARTEK – PIĄTEK
IKONOGRAFIA PROTESTU. WIZUALNE EMANACJE SPRZECIWU OD XIX WIEKU DO DZISIAJ / konferencja naukowa
Flagi, transparenty, zaciśnięte pięści, błyskawice – takie obrazy bardzo często kojarzymy z demonstracjami i protestami. Podczas konferencji badacze z różnych dziedzin, a także praktycy, zaprezentują przykłady wizualnych aspektów protestów z różnych epok i z różnych części świata.
W bibliotece ECS prezentowane będą też prace Szymona Szymankiewicza – grafika i plakacisty, autora projektu graficznego konferencji.
- Miejsce: biblioteka ECS (1 piętro)
- Wstęp wolny, obowiązuje rejestracja
10/12/2024 WTOREK
12.00 | MEDAL WDZIĘCZNOŚCI / gala wręczenia
W Międzynarodowym Dniu Praw człowieka zostanie wręczony Medal Wdzięczności – honorowe odznaczenie dla przyjaciół Solidarności z Europy i świata. Uroczystość grudniowa poświęcona jest tym bohaterkom i bohaterom z Europy Wschodniej. Odznaczeni zostaną węgierscy intelektualiści, organizatorzy polsko-węgierskiej współpracy opozycji demokratycznej:
- prof. Csaba G. Kiss – literaturoznawca, historyk kultury, wybitny znawca zagadnień środkowoeuropejskich
- prof. István Kovács – dyplomata, historyk, pisarz, poeta i tłumacz literatury polskiej
- Iván Bába – dyplomata, były ambasador Wegier w Polsce, organizator współpracy również z Kartą 77, promotor idei międzynarodowej solidarności wśród krajów bloku wschodniego
- pośmiertnie Attila Szalai (1950-2020) – dziennikarz i tłumacz, dyplomata, historyk, działacz opozycyjny, dla którego Polska stała się druga ojczyzną.
Grono laureatów powiększy również grupa organizatorów pomocy dla polskich dzieci z rodzin w trudnej sytuacji ekonomicznej po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce. Kolonie dla dzieci, współorganizowane z polską, podziemną Solidarnością organizowali: Ágnes Háy, Éva Pap, Géza Sáska, Ágnes Tuni, Miklós Sulyok, Anna Wessely, Judit Ruppenthál oraz niestety już nieżyjący: Grácia Kerényi, György Krassó, Gabriella Lengyel, Magda Matalay, Mária/Maja Nagy, András Nagy, Tamás Erőss, György Petri, László Rajk, Ottilia Solt.
Medalem dotychczas odznaczono 736 laureatów, w tym 71 pośmiertnie.
- Miejsce: wystawa stała, sala G Kultura pokojowych przemian
- Wstęp wolny
13/12/2024 PIĄTEK
11.00–11.40 | GRUDZIEŃ ’70 / koncert carillonowy
Koncert upamiętniający ofiary rewolty grudniowej w Gdańsku. W programie m.in. „Stocznia” Jonathana Bradleya i „Lacrimosa” Wolfganga Amadeusza Mozarta. Zagra Monika Kaźmierczak, gdańska carillonistka.
- Miejsce: wieża kościoła św. Katarzyny, ul. Wielkie Młyny 10, okolice skweru Heweliusza
- Wstęp wolny
- transmisja online na FB Muzeum Gdańska
13.00 | GDAŃSK PAMIĘTA / złożenie kwiatów i zapalenie zniczy przed Bramą nr 2 Stoczni Gdańskiej
Celebra pamięci ofiar w 43. rocznicę wprowadzenia stanu wojennego w Polsce.
- Miejsce: plac Solidarności
- Wstęp wolny
14/12/2024 SOBOTA
12.00–16.00 | DWA GRUDNIE / spacery subiektywne po wystawie stałej
Wspomnieniami podzielą się bohaterowie i świadkowie wydarzeń.
- wydarzenie jest adresowane do osób powyżej 16 roku życia
- bilet kosztuje tylko 12 zł
- spacer rusza z holu głównego, spotykamy się vis-à-vis kas biletowych (parter)
- zwiedzanie trwa ok. 90 minut
W ROLI PRZEWODNIKÓW:
- 12.00 | Seweryn Blumsztajn
Dziennikarz, redaktor. W działalność opozycyjną aktywnie zaangażował się jeszcze na długo przed powstaniem Solidarności. Wielokrotnie był zatrzymywany i pozbawiany wolności, m.in. w 1965 – za rozprowadzanie listu otwartego do członków Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, autorstwa Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego, w 1968 – za organizację wiecu w trakcie marcowych protestów studenckich, w 1977 – za rozprowadzanie informacji o śmiertelnym pobiciu Stanisława Pyjasa, a w 1980 – w związku z sierpniowymi strajkami. Wstąpił do Solidarności, współpracował z Agencją Prasową „Solidarność”, redagował związkowe pisma. W chwili wprowadzenia stanu wojennego przebywał we Francji, gdzie spotykał się z przedstawicielami tamtejszych związków zawodowych. Nie wrócił do kraju, powołał Komitet Koordynacyjny Solidarności, którym następnie kierował. W 1989 wszedł w skład redakcji „Gazety Wyborczej”, piastował m.in. stanowisko redaktora naczelnego warszawskiego dodatku lokalnego „Gazeta Stołeczna”.
- 14.00 | Mirosław Chojecki
Producent filmowy, wydawca, drukarz. Działacz opozycji przedsolidarnościowej. Współpracował z Komitetem Obrony Robotników, organizował niezależną działalność drukarską. Założyciel Niezależnej Oficyny Wydawniczej NOWa, największej w PRL działającej poza cenzurą, która przez dwanaście lat wydawała książki, czasopisma i dokumenty, w sumie ponad pięćset tytułów. „Od nas samych zależy los wolnego słowa w Polsce” – głosiło hasło na wydawnictwach NOW-ej. W trakcie strajków sierpniowych w 1980 również zajmował się organizacją działalności drukarskiej. Członek Solidarności. Stan wojenny zastał go – podobnie jak Seweryna Blumsztajna – w Paryżu, gdzie pozostał i aktywnie wspierał opozycję w Polsce: prowadził działalność wydawniczą, produkował filmy poświęcone najnowszej historii Polski, był jedną z kluczowych postaci w organizacji transportów do Polski z pomocą dla opozycji, w tym sprzętu. Odznaczony Orderem Orła Białego.
- 16.00 | Krzysztof Król
Polityk, dziennikarz, publicysta. Mając zaledwie 16 lat, współpracował z Jackiem Kuroniem i Janem Lityńskim, kolportując publikacje Komitetu Obrony Robotników w warszawskim liceum, do którego uczęszczał. Współzałożyciel Uczniowskiego Ruchu Odnowy, później w składzie Niezależnej Federacji Młodzieży Szkolnej. Przez wiele lat angażował się w niezależną działalność wydawniczą i publicystyczną. W 1981 dołączył do Konfederacji Polski Niepodległej (KPN) i to z tym ugrupowaniem na lata związał działalność opozycyjną. W KPN sprawował wiele funkcji, w tym koordynacyjnych i kierowniczych. Publikował w tym czasie pod pseudonimem Andrzej Grot, w ten sposób sygnował m.in. biografię Leszka Moczulskiego – „Leszek Moczulski. Idea i czyn” (1984). W marcu 1985 został aresztowany, następnie sąd wymierzył mu karę 2,5 roku pozbawienia wolności. Zwolniono go we wrześniu 1986 na mocy amnestii. Prywatnie mąż pasierbicy Leszka Moczulskiego.
15/12/2024 NIEDZIELA
GDAŃSK PAMIĘTA / zapalenie zniczy w miejscach śmierci ofiar Grudnia ’70
Tradycyjnie w rocznicę rewolty grudniowej zapalimy znicze w miejscach, gdzie życie stracili robotnicy, oraz na ich grobach.
- obok stoczniowej Bramy nr 2 W tym miejscu zginęli: Jerzy Matelski, lat 27, dźwigowy w Stoczni Gdańskiej im. Lenina oraz Stefan Mosiewicz, lat 22, malarz z Wydziału W1 Stoczni Gdańskiej im. Lenina
- nieopodal pomnika Kindertransportów, przy dworcu kolejowym Gdańsk Główny W tym miejscu zginął: Kazimierz Stojecki, lat 58, robotnik transportu z Wydziału T2 Stoczni Gdańskiej im. Lenina
- ul. Podwale Grodzkie 4, obok hotelu, po stronie dworca PKP W tym miejscu zginął: Waldemar Rebinin, lat 26, kierowca w Wojewódzkiej Kolumnie Transportu Sanitarnego w Gdańsku
- ul. Garncarska 29 W tym miejscu zginął: Kazimierz Zastawny, lat 24, ślusarz w Fabryce Urządzeń Okrętowych Techmet w Pruszczu Gdańskim
- róg ulic Nowe Ogrody i 3 Maja, obok Urzędu Miejskiego W tym miejscu zginął: Józef Widerlik, lat 24, stolarz okrętowy z Wydziału W5 Stoczni Gdańskiej im. Lenina
- ul. Hucisko, wiadukt nad torami kolejowymi, po stronie sądu W tym miejscu zginął: Bogdan Sypka, lat 20, pochodzący z gdańska student Wyższej Szkoły Rolniczej w Szczecinie
12.00–16.00 | DWA GRUDNIE / spacery subiektywne po wystawie stałej
Wspomnieniami podzielą się bohaterowie i świadkowie wydarzeń.
- wydarzenie jest adresowane do osób powyżej 16. roku życia
- bilet kosztuje tylko 12 zł
- spacer rusza z holu głównego, spotykamy się vis-à-vis kas biletowych (parter)
- zwiedzanie trwa ok. 90 minut
W ROLI PRZEWODNIKÓW
- 12.00 | Henryk Majewski
Polityk, inżynier, wykładowca akademicki. Brał udział w opozycyjnych demonstracjach jeszcze jako nastoletni uczeń Technikum Mechaniczno-Elektrycznego w Gdańsku. Przez wiele lat zajmował się gromadzeniem i rozpowszechnianiem informacji o masakrze na Wybrzeżu w Grudniu ’70 – przeprowadzał i spisywał wywiady, organizował wystawy. Sam w czasie tych dramatycznych wydarzeń brał udział w demonstracjach ulicznych. W stanie wojennym, posługując się pseudonimem Kuzyn, prowadził szeroką i aktywną działalność konspiracyjną, m.in. tworzył bazę numerów rejestracyjnych samochodów funkcjonariuszy SB, dokumentował protesty, organizował druk i kolportaż. W związku ze swoją działalnością w 1984 został na kilka miesięcy pozbawiony wolności. W 1991 sprawował urząd ministra spraw wewnętrznych w rządzie Jana Krzysztofa Bieleckiego.
- 14.00 | Stanisław Gierada
Rzeźbiarz, artysta, wykładowca Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku. Absolwent Liceum Plastycznego w Kielcach i Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku (dziś: Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku). Dyplom uzyskał w 1968 w pracowni wybitnego rzeźbiarza, prof. Stanisława Horno-Popławskiego. Przez wiele lat kierował Pracownią Rekonstrukcji Rzeźby swojej macierzystej uczelni. Zaprojektował wiele rzeźb sakralnych, jak kropielnicę w kościele Najświętszej Marii Panny w Gdańsku oraz parkowych i plenerowych. Autor wielu pomników, m.in. Ofiar Grudnia 1970 w Gdyni (1980), gdzie półleżąca siódemka symbolizuje postać Adama Gotnera, niesionego przez demonstrantów, półprzytomnego, dramatycznie ranionego kulami; ku czci Polaków pomordowanych na Syberii w Norylsku (1966) i płyty nagrobnej Arkadiusza „Arama” Rybickiego (2011). Jego prace znajdują się w prywatnych kolekcjach i muzeach na całym świecie.
- 16.00 | Stanisław Grzyb
Technik budowy okrętów, stoczniowiec, przedsiębiorca. W grudniu 1970 pracował w Stoczni Gdańskiej im. Lenina jako monter wyposażenia ślusarskiego. Po wybuchu strajków uczestniczył w manifestacjach ulicznych, znalazł się w samym sercu wydarzeń i na własne oczy widział zabitych. W 1976, za udział w kolejnym strajku i dopominanie się upamiętnienia ofiar Grudnia ’70, został zwolniony i objęty wieloletnim zakazem pracy ma terenie Wybrzeża. Udało mu się znaleźć zatrudnienie w Mostostalu jako monter wysokościowy. W zakładzie tym dwukrotnie współorganizował strajk, w 1980 i 1981. Ten ostatni doprowadził go do ponad miesięcznej odsiadki w areszcie śledczym w Gdańsku. Członek Solidarności i Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Poległych Stoczniowców. Po latach emocje bolesnych wspomnień przekuwał w twórczość poetycką.
16/12/2024 PONIEDZIAŁEK
9.00 | GDAŃSK PAMIĘTA / złożenie wieńców i zapalenie zniczy pod pomnikiem Poległych Stoczniowców 1970
Uzbrojeni żołnierze i milicjanci na zlecenie komunistycznej władzy w grudniu 1970 strzelali ostrą amunicją do ludzi, którzy wyszli na ulice w sprzeciwie wobec przedświątecznej podwyżki cen żywności i braku gotowości rządzących do dialogu z narodem. Zginęło 45 osób, a 1165 odniosło rany.
W sierpniu 1980 roku, kiedy przez kraj przetoczyła się wielka fala strajków, jednym z pierwszych postulatów protestujących było upamiętnienie zamordowanych. 16 grudnia 1980 roku, zaledwie po trzech miesiącach prac, na placu Solidarności w Gdańsku uroczyście odsłonięto pomnik Poległych Stoczniowców 1970 – pierwszy w komunistycznym imperium pomnik ofiar reżimu, symbol walki o niepodległą i demokratyczną Polskę.
- plac Solidarności
- wstęp wolny
17–18/12/2024 WTOREK – ŚRODA
STUDENCI W POLSCE LUDOWEJ W LATACH 1945–1989 / konferencja naukowa
Celem konferencji jest wieloaspektowe spojrzenie na życie studentek i studentów oraz życie studenckie, a także formy jego organizacji w dobie Polski Ludowej.
- pierwszy dzień: budynek wydziałów Filologicznego i Historycznego Uniwersytetu Gdańskiego, ul. Wita Stwosza 55
- drugi dzień: biblioteka ECS (1 piętro)
- wstęp wolny
Organizatorami uroczystości jubileuszowych są miasto Gdańsk, samorząd województwa pomorskiego i Europejskie Centrum Solidarności.
Oprac. AO
