GDAŃSK PAMIĘTA. Jak sobie radzili, czyli poczta podziemna i różaniec z chleba

Dwie więzienne koszule należące do nieżyjącego już Leszka Piotrowskiego, prawnika i adwokata, który w stanie wojennym za swą działalność w obronie więźniów politycznych został internowany w Katowicach, Strzelcach Opolskich, Uhercach i Rzeszowie-Załężu. Maciej Klich, kolega Leszka Piotrowskiego z obozu w Rzeszowie-Załężu, w książce „Niepokorny. Historia 1976–1989” wspomina, że osobiście przyozdobił koszulę rysunkami i napisami, a pozostali współwięźniowie podpisali się na niej z imienia i nazwiska, uwzględniając przy tym przynależność do struktur Solidarności

Dar Anny Piotrowskiej, córki Leszka Piotrowskiego / Zbiory ECS

Papierowa amunicja

Nawet do 10 lat więzienia groziło temu, kto w stanie wojennym rozpowszechniał wiadomości poza oficjalnym obiegiem. Mimo to już w pierwszych tygodniach po 13 grudnia zaczęła się ukazywać prasa podziemna. To była poważna amunicja przeciw propagandzie władzy, która siała ferment i odbierała nadzieję, m.in. rozpowszechniając plotki, jak ta, że Tadeusz Mazowiecki zmarł w ośrodku internowania.

Wraz z wprowadzeniem stanu wojennego władza zamknęła wszystkie niezależne redakcje, które powstały po podpisaniu Porozumień Sierpniowych. Nie wszyscy dziennikarze, drukarze i kolporterzy niezależnych wydawnictw trafili za kraty, ruszyli więc na wojnę informacyjną, a do nich dołączali kolejni. Jak Bronisław Sarzyński…

Drukarnia, autorski projekt Bronisława Sarzyńskiego, eksponowana na wystawie stałej ECS fot. Grzegorz Mehring / Archiwum ECS

Bronisław Sarzyński (1931–2003) był nauczycielem fizyki i matematyki. Po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce był jednym z organizatorów strajku w Stoczni Gdańskiej im. Lenina. Pielęgnowane od dziecka zamiłowanie do mechaniki w czasach opozycji okazało się zbawienne. Własnoręcznie zbudował powielacz z części pochodzących ze złomu, które wyszukiwał dla niego na zamówienie syn Jarosław. Wiele pochodziło z rozmontowanej pralki marki Frania, marzenia każdej pani domu. Tylko cztery osoby wiedziały o istnieniu drukarni – założyciel, jego żona i syn oraz Bogdan Borusewicz, który wraz z żoną ukrywał się od czasu do czasu w domu Sarzyńskich. Co ciekawe, ta drukarnia nigdy nie została zdekonspirowana przez Służbę Bezpieczeństwa.

– Ta maszyna nadawała się przede wszystkim do drukowania ulotek, bo na jednej matrycy można ich było wydrukować 100–200 tysięcy – wspomina Bogdan Borusewicz, jeden z przywódców opozycji, w wolnej Polsce poseł, senator i marszałek Senatu. – Bronisław Sarzyński z tej racji, że był nauczycielem, zdecydował się powielać także książki popularnonaukowe i historyczne. I tak zabrał się najpierw za esej Adama Michnika „Białe plamy”, a później za książkę Krystyny Kersten o historii PRL.

Ta opozycyjna drukarnia pracowała od wprowadzenia stanu wojennego w 1981 aż do 1988 roku. Mieściła się na kilku metrach kwadratowych piwnicy domu państwa Sarzyńskich w Gdyni-Małym Kacku. Obecnie prezentowana jest na wystawie stałej ECS.

Teksty i zdjęcia pochodzą z gazety jubileuszowej „GDAŃSK PAMIĘTA”, wydanej przez ECS w grudniu 2021 r.

Zespół realizacyjny gazety: Katarzyna Granacka, Magdalena Mistat, Przemysław Ruchlewski, Katarzyna Żelazek.

Zamieszczone zdjęcia pochodzą ze zbiorów i archiwum ECS.

Gazeta "GDAŃSK PAMIĘTA" w wersji pdf