We wrześniu 1939 r., kiedy jeszcze trwała obrona Warszawy przed Niemcami, a od wschodu wkroczyła Armia Czerwona, powołane zostały dwie organizacje konspiracyjne. Dowództwo polskie zdawało sobie bowiem sprawę, że wojna obronna jest przegrana i potrzebne są struktury, które będą prowadzić dalszy opór w okupowanym kraju.
Polskie Państwo Podziemne (PPP) istniało od 27 września 1939 roku, kiedy to powołano Służbę Zwycięstwu Polsce, w której miejsce później powołano Związek Walki Zbrojnej, a następnie w 1942 r. Armię Krajową. PPP podlegało rządowi RP na uchodźstwie. Propozycje kontynuacji walki i oporu metodami konspiracyjnymi sformułowano na spotkaniach między władzami cywilnymi Warszawy (prezydentem Stefanem Starzyńskim, Radą Obrony Stolicy i gen. Juliuszem Rómmlem (dowódca obrony Warszawy - 25 września), w których brał udział także gen. Michał Tokarzewski-Karaszewicz.
Szare Szeregi to kryptonim konspiracyjny Związku Harcerstwa Polskiego, w okresie okupacji niemieckiej i radzieckiej podczas II wojny światowej. Zostały powołane 27 września 1939 w Warszawie przez grono członków Naczelnej Rady Harcerskiej, współpracowały z Delegaturą Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Kraj oraz Komendą Główną Armii Krajowej.
Oficjalne uroczystości na Targu Rakowym poprzedziła msza św. w Bazylice Mariackiej o godz. 12.00. Uczestniczyli w niej członkowie Okręgu Pomorskiego Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Swoje świadectwo wojennej walki Polaków przedstawił żołnierz Szarych Szeregów, uczestnika Powstania Warszawskiego prof. Jerzy Grzywacz. Podczas uroczystości na Targu Rakowym wspólnie zmówiono modlitwę za poległych podczas II Wojny Światowej, odczytano apel pamięci i złożono wieńce i wiązanki pod pomnikiem Polskiego Państwa Podziemnego. W imieniu władz Gdańska kwiaty złożyła prezydent Miasta Aleksandra Dulkiewicz.
Pani prezydent nawiązała do "Testamentu Polski Walczącej", który napisał ostatni Delegat Rządu na Kraj, czyli przywódca Polskiego Państwa Podziemnego Jerzy Braun, poeta, działacz katolicki. Napisał go wspólnie z socjalistą – Zygmuntem Zarembą – przewodniczącym podziemnego parlamentu:
Demokracja to wolność od strachu i od głodu, wolność osobista, wolność słowa i przekonań. Demokracja to wreszcie rząd prawa, który obowiązuje zarówno rządzących, jak i rządzonych (...). Przywołuję te słowa, bo dziś obchodzimy święto Polskiego Państwa Podziemnego i Szarych Szeregów, jedynego podziemnego państwa w okupowanej przez Niemców Europie. Jednocześnie niezwykłego społecznego fenomenu, z którego Polacy mogą być naprawdę dumni. 27 września 1939 dzień to zaczątek tajnego państwa, które mimo niemieckiego i sowieckiego terroru, zaczęło organizować swoich obywateli do dalszej walki. Ale jego fenomen nie polegał tylko na walce zbrojnej.
Z wdzięcznością wspominamy całe pokolenie AK, dzisiaj już odchodzące. To wasze święto i wszystkich cichych, w większości nieznanych bohaterów. Ale to również nasze święto. Ideały wyrażane w testamencie Polski Walczącej są aktualne. Zwłaszcza dziś, gdy nacjonalizmy znowu podnoszą głowę w Europie i Polsce, gdy mowa nienawiści dotyka wielu spośród nas, gdy zapomina się, że większość organizując ramy prawne musi pamiętać o mniejszości.
