Coś wyjątkowego na targach w Maastricht
Muzeum Bursztynu szuka na krajowym i europejskim rynku antykwarycznym szczególnie interesujących eksponatów, które mogą wzbogacić gdańską kolekcję. W marcu br. odbyły się popularne wśród kolekcjonerów na całym świecie targi w Maastricht. Wysłanniczka Muzeum Bursztynu wypatrzyła na stoisku firmy antykwarycznej Galerie Delalande z Paryża misternie rzeźbioną cygarniczkę z pianki morskiej. Przedstawia ona panów jadących bryczką z konnym zaprzęgiem. Dwie z trzech męskich figurek są ubrane w mundury c.k. armii austro-węgierskiej. Cygarniczka ma wykonany z bursztynu ustnik i dwie małe bursztynowe latarenki u burt bryczki.
Poznaj najciekawsze spośród ponad tysiąca eksponatów nowego Muzeum Bursztynu
Cygarniczka Rudolfa - za jaką cenę?
Dyskretne oględziny eksponatu nie pozostawiły wątpliwości. Po pierwsze: figurka mężczyzny trzymającego lejce wykazuje podobieństwo do arcyksięcia Rudolfa Habsburga-Lotaryńskiego, jedynego syna cesarza Franciszka Józefa I i cesarzowej Elżbiety, zwanej “Sisi”. Po drugie, obok następcy tronu Austro-Węgier znajduje się druga figurka mężczyzny w mundurze c.k. armii austro-węgierskiej, który bardzo przypomina arcyksięcia Ludwiga Salwatora Austriackiego - krewniaka i przyjaciela arcyksięcia Rudolfa.
Po trzecie, zachował się oryginalny futerał cygarniczki z epoki, z wytłoczoną wewnątrz literą R i “zamkniętą” koroną cesarską. Poniżej znajdują się cztery cyfry: 1883 - w sierpniu tego roku arcyksiążę Rudolf obchodził swoje 25 urodziny.
Cygarniczkę udało się kupić od paryskiej firmy antykwarycznej już po targach w Maastricht. Wynegocjowano cenę 15 tys. euro. Dla porównania: nowe, misternie rzeźbione, fajki z pianki morskiej kosztują dziś 3-4 tys. dolarów, a bywają też egzemplarze za 7 tys. USD.
- Mam poczucie i satysfakcję, że są to dobrze wydane pieniądze gdańszczan - mówi Renata Adamowicz, kierowniczka Muzeum Bursztynu, które jest oddziałem Muzeum Gdańska.
Rekord Guinnessa: największa bryła bursztynu na świecie znajduje się w Gdańsku. Ile waży?
Cygarniczka spleciona z tragicznym losem
- Wiedeń w tamtym czasie był światową stolicą fajek i cygarniczek z pianki morskiej - dodaje Renata Adamowicz. - To wyjątkowo misterny egzemplarz, zrobiony na zamówienie. Arcyksiążę Rudolf posiadała swoją kolekcję fajek. Taka cygarniczka stanowiła zapewne doskonały prezent.
Losy arcyksięcia Rudolfa były tragiczne. Nie spełnił nadziei cesarstwa jako następca tronu. Był neurotykiem, skandalistą, birbantem, kobieciarzem, syfilitykiem i morfinistą. Znudzony życiem, w styczniu 1889 roku, pojechał ze swoją nową kochanką - niespełna 18-letnią baronówną Marią von Vetsera - do pałacu myśliwskiego Mayerling. Tam oboje popełnili samobójstwo.
Cesarzowa Sisi nigdy nie podniosła się po śmierci syna, doszło do faktycznego rozpadu jej małżeństwa z Franciszkiem Józefem I. Została zamordowana w roku 1898, w Genewie, przez włoskiego anarchistę.
Obie te śmierci stanowiły wstrząs dla całej Europy.
Dziś cesarzowa Sisi jest postacią należącą do światowej popkultury, powstały filmy o jej życiu, w ostatnich latach także dwa wysokobudżetowe seriale. Na mniejszą skalę dotyczy to i samego arcyksięcia Rudolfa, którego postać przedstawiono w filmie "Mayerling" i w niesłusznie niedocenionym serialu "Freud", który jest dostępny na Netflixie.
Jak odróżnić bursztyn naturalny od modyfikowanego? Jest na to naukowy sposób
Dlaczego właśnie pianka morska?
Pianka morska to inaczej sepiolit - biały minerał o dużej zawartości krzemianu magnezu, przypominający glinę. Twardnieje po wysuszeniu. Jest porowaty i odporny na wysokie temperatury. Porowatość pozwala na wchłanianie substancji smolistych i nikotyny, co zmniejsza ilość tych substancji w dymie, którym zaciąga się użytkownik, a także redukuje ostrość nikotynowego zapachu. Fajki wykonane z innych materiałów nie dają tego efektu, co powoduje, że te z pianki morskiej są szczególnie cenione.
Złoża sepiolitu występują na całym świecie. Najlepsze i najbardziej znane znajdują się w Turcji, gdzie minerał wydobywany jest w kopalniach, na głębokości nawet 130 metrów. Sepiolit nazywany jest tam białym złotem, ze względu na zarobek, jaki od stuleci daje miejscowej ludności. Bryły pianki morskiej są osadzone pojedynczo w podłożu - bywa, że na powierzchnię trzeba przetransportować setki kilogramów ziemi, zanim trafi się na odpowiedniej jakości bryłę sepiolitu. To ma przełożenie na cenę surowca. Wysokiej jakości kawałek, mieszczący się jak kamień w obu dłoniach, kosztuje obecnie około 40 USD.
Sepiolitowe fajki - dziś nawet 7000 USD
Fajki z pianki morskiej robione są w Turcji od początku XVI wieku. Ich produkcja wymaga minerału odpowiedniej jakości, który m.in. ma odpowiednią twardość. Jednak nawet fajki wykonane z najlepszej pianki morskiej są kruche, co powoduje, że stosunkowo nieliczne egzemplarze z dawnych epok przetrwały do naszych czasów - zwykle te, które nie były używane, leżąc w domowym zaciszu jako pamiątki, czy trofea kolekcjonerów.
Prosta i niewielka fajka z główką z sepiolitu kosztuje ponad 100 USD. Z większych bryłek wykonywane są niejednokrotnie prawdziwe rzeźbiarskie dzieła sztuki, z przedstawieniem ludzkiej twarzy lub całymi scenkami rodzajowymi. Najbardziej misterne z nich osięgają cenę 7 tys. USD. Kiedyś ustniki wykonywano z bursztynu, który - jak wierzono - miał chronić palacza przed szkodliwym wpływem dymu. Dziś ustniki robione są z ebonitu lub barwionego akrylu.
Z Turcji do państwa Habsburgów
Fajki z pianki morskiej z czasem stały się popularne na Bałkanach, a stamtąd powędrowały do innych części imperium Habsburgów. Istnieje anegdotyczna wersja, że pierwsza “profesjonalna” fajka powstała na Węgrzech w 1723 roku. Miał ją wykonać budapesztański szewc Karol Kovacs, do którego bryłę minerału przyniósł hrabia Andrassy. Rzemieślnik zrobił dwie fajki - tę drugą hrabia miał mu dać jako zapłatę. Zasługa Kovacsa polega podobno na tym, że jako pierwszy zastosował metodę, która chroni tworzywo przed zabrudzeniem - wtarł w fajkę wosk, co nadało jej alabastrowy połysk. Tego typu wyroby w XIX wieku stały się popularne również na zachodzie Europy, jednak to w państwie Habsburgów cieszyły się największym uznaniem i budziły szczególne emocje kolekcjonerów. Były jedną z oznak statusu społecznego. W poradnikach dla dżentelmenów można wyczytać, że fajkę z sepiolitu powinno się palić w białej rękawiczce.
