fot. Dominik Paszliński / www.gdansk.pl
|
fot. Dominik Paszliński / www.gdansk.pl
|
Poznaj historię Cmentarza Garnizonowego
Cmentarz Garnizonowy formalnie powstał w 1945 roku, z połączenia dawniej tu istniejących, trzech odrębnych cmentarzy: wojskowego, Nowego Bożego Ciała i Bezwyznaniowego. Mimo to uznawany jest za najstarszy z zachowanych gdańskich cmentarzy. Najstarsza jego część pochodzi z początku XIX wieku, kiedy to po wojnach napoleońskich, po północnej stronie fortyfikacji miejskich, przypuszczalnie na terenie gdzie chowano poległych żołnierzy z tego okresu, utworzono niewielki cmentarz wojskowy zarządzany od 1846 roku przez garnizonowy kościół ewangelicki Świętej Elżbiety. Najstarszy zachowany z tego okresu grób pochodzi z 1832 roku.
Cmentarz jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa gdańskiego przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
Jest zlokalizowany przy ul. Dąbrowskiego 2 w dzielnicy Aniołki - znajdź na mapie.
Jego powierzchnia wynosi 2,19 ha.
PLAN CMENTARZA GARNIZONOWEGO
GZDiZ
|
W XIX wieku i na początku XX
Po wojnach, jakie prowadziły Prusy w XIX wieku, teren cmentarza powiększał się o kolejne kwatery wojskowe. Po wojnie prusko-austriackiej powstała w 1866 roku w północno-zachodniej części cmentarza kwatera żołnierzy austriackich. W jej obrębie, w późniejszym okresie, w czasie ocieplenia stosunków prusko-austriackich, wybudowano okazały pomnik w formie złożonych czterech luf armatnich. Po wojnie prusko-francuskiej z 1870 roku powstały kwatery żołnierzy pruskich i francuskich z tego okresu, w których chowani byli zmarli od ran żołnierze pruscy oraz zmarli jeńcy francuscy. W latach 90. XIX wieku cmentarz wojskowy został powiększony w kierunku północno-wschodnim, a po jego wschodniej stronie założono nowy cmentarz ewangelicki parafii p.w. Bożego Ciała. W czasie I Wojny Światowej cmentarz uległ dalszemu powiększeniu w kierunku południowym, gdzie w 1915 i 1916 założono kwatery żołnierzy niemieckich oraz jeńców francuskich i rosyjskich z tego okresu. Po połączeniu na początku XX wieku obu cmentarzy wybudowana została od strony obecnej ul. Dąbrowskiego drewniana kaplica cmentarna w stylu neogotyckim i sąsiadujący z nią domek ogrodnika-grabarza. Od strony zachodniej tj. od ul. Giełguda, w obecnych granicach cmentarza znalazł się fragment założonego na przełomie XIX i XX wieku cmentarza bezwyznaniowego założonego na potrzeby Związku Wolnoreligijnego.
Po pierwszej Wojnie Światowej
Po pierwszej Wojnie Światowej na Cmentarzu Garnizonowym chowani byli zmarli różnych wyznań. Liczba pochówków była niewielka i ulegała stałemu zmniejszaniu. Wśród pochówków z tego okresu na uwagę zasługują usytuowane w południowo-zachodnim rogu cmentarza, wyróżniające się okazałymi, dębowymi krzyżami groby emigrantów rosyjskich z okresu Wielkiej Rewolucji Październikowej, którzy osiedlili się w Gdańsku. Wśród nich znajdują się groby dwóch duchownych prawosłanych, z których zachował się grób znanego kapłana Lebiediewa. U wylotu alei prowadzącej do kwatery prawosławnej znajduje się pomnik poświęcony poległym i zmarłym w niewoli żołnierzom rosyjskim, wystawiony przez diasporę rosyjską.
W latach 1940-1945
W okresie II Wojny Światowej w latach 1940-1944 na Cmentarzu Garnizonowym nastąpiło ponowne zwiększenie ilości chowania zmarłych. Były to głównie pochówki wojenne, zarówno poległych jak i zmarłych z ran żołnierzy Wermachtu, jak również żołnierzy i jeńców innych narodowości m.in.: Anglików, Francuzów, Czechów, Włochów, Litwinów i Polaków. Po 1945 roku groby wojenne żołnierzy francuskich zostały przeniesione na Wojskowy Cmentarz Francuski w Gdańsku, groby żołnierzy angielskich w tym pilotów RAF na Cmentarz Wojskowy w Malborku, zaś groby zmarłych żołnierzy włoskich, w tym marynarzy, zostały przeniesione na Cmentarz Włoski w Warszawie.
Po drugiej Wojnie Światowej
W okresie powojennym, od 1945 do 1959 roku pochowano na Cmentarzu Garnizonowym około 6000 zmarłych. W pierwszych powojennych latach szczególnie dużo było pochówków dziecięcych, których groby zajęły dolne kwatery od strony ul. Dąbrowskiego. Zwracają również uwagę pochówki tragicznie zmarłych milicjantów, osób związanych z utrwalaniem władzy ludowej i osób represjonowanych. Cmentarz został zamknięty 8.04.1961 roku. Powtórnie został otwarty jesienią 1995 roku. Aktualnie kwatery udostępnione ponownie do chowania w 1995 roku, zostały całkowicie zapełnione grobami.
W roku 2005 udostępniono do bieżącego chowania zmarłych część historyczną, w górnej części cmentarza. Została ona również w krótkim czasie zachowana nowymi grobami ziemnymi. Obecnie bieżące pochówki prowadzone są w części cmentarza przylegającej do ul. Kolonia Jordana. Ze względu na konieczność zachowania warunków wynikających z przepisów sanitarnych prowadzone są tam wyłącznie pochówki urnowe. W okresie ponownego uruchomienia cmentarza tj. od 23.09.1995 roku do 28.01.2009 roku pochowano na Cmentarzu Garnizonowym 4086 zmarłych.
Według informacji przekazanych przez Główną Komisję Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu – Instytut Pamięci Narodowej Okręgowa Komisja w Gdańsku chowani byli na Cmentarzu Garnizonowym straceni po wyrokach Sądu Marynarki Wojennej w Gdyni i Sądu Rejonowego w Gdańsku marynarze, w tym – stracony 14.04.1947 r. por. mar. Adam Dedio ps. „Adrian” i przypuszczalnie Norbert Imbera stracony w Gdańsku 5.10.1950 roku.
fot. Dominik Paszliński / www.gdansk.pl
|
fot. Dominik Paszliński / www.gdansk.pl
|
Cmentarz Garnizonowy traktowany jest jako cmentarz komunalny, tym niemniej ze względu na znajdujące się na nim historyczne, a także założone współcześnie kwatery i groby wojenne, i wojskowe oraz groby żołnierzy Wojska Polskiego straconych w okresie stalinizmu, ma również charakter cmentarza wojskowego i wojennego.
Zabytki
Na cmentarzu zachowała się zabytkowa neogotycka drewniana kaplica przedpogrzebowa 1896 roku, poddana renowacji w latach 90. ubiegłego wieku i zbudowany w podobnym stylu dom grabarza.
Żywym elementem łączącym przeszłość i teraźniejszość cmentarza jest zabytkowy drzewostan cmentarny w formie alei lipowych, wiązowych i jesionowych oraz pojedynczych starych drzew zwisłych odmian wiązów i jesionów, jakie zachowały się na kwaterach grzebalnych. Cmentarz wpisany do rejestru zabytków.
Nowe chowania
Po II wojnie Światowej cmentarz funkcjonował jako otwarty cmentarz komunalny do 1956 roku. Pojedyncze pochówki dokonywane były jeszcze do 1959 roku, a w 1961 roku cmentarz został zamknięty do pochówków zmarłych. Ponownie otwarty do chowania zmarłych w 1995 roku, został szybko zapełniony nowymi grobami lokalizowanymi głównie na opuszczonych grobach z lat 50. ubiegłego wieku i miejscach zwolnionych po licznych ekshumacjach. Aktualnie, po wykorzystaniu do tradycyjnych pochówków ziemnych wszystkich miejsc grzebalnych z odzysku po likwidacji opuszczonych grobów, chowania zmarłych wykonywane są jako dochowania do istniejących grobów oraz jako pochówki urnowe w przygotowanej na ten cel kwaterze położonej od strony ul. Kolonia Jordana.
Ze współczesnych pochówków na Cmentarzu Garnizonowym, zwracają uwagę groby z pierwszych lat powojennych. Z inskrypcji na nagrobkach można zorientować się, iż pochowani tu zmarli pochodzili z różnych stron Polski. Głównie byli to emigranci z terenów wschodnich, które po II Wojnie Światowej znalazły się w granicach ZSRR. Znamienne jest, iż znaczną część pochówków z pierwszych lat powojennych stanowiły groby dziecięce, co świadczyć może o wysokiej umieralności dzieci w tym czasie.
Po ponownym otwarciu cmentarza do pochówków, wydzielono w 1995 roku na Cmentarzu Garnizonowym Kwaterę Wojskową do pochówków zmarłych żołnierzy zawodowych z Garnizonu Gdańsk oraz Kwaterę Kombatancką. Istnieje też w górnej części Kwatera Muzułmańska.
Kwatery
Kwatera Kombatancka (Kwatera grzebalna Porozumienia Niepodległościowych Związków Kombatanckich)
Na Cmentarzu Garnizonowym, od strony ul. Giełguda, została wydzielona w 1995 roku kwatera grzebalna Porozumienia Niepodległościowych Związków Kombatanckich z siedzibą w Gdańsku, w obrębie której chowani są zmarli ze środowisk kombatanckich niepodległościkowych. Wystrój tej kwatery stanowi pomnik z ziemią z pól bitewnych w formie częściowo oszlifowanego głazu granitowego z wykutymi krzyżem i orłem WP, tablica „Bóg – Honor – Ojczyzna” oraz tablicą: „Cześć wam zdziesiątkowanym w ciężkich bojach, więzieniach, Wam braciom nie uznanym, żywą Polskę niosącym w sumieniach” (Fragment wiersza legionisty I Brygady Edwarda Słońskiego z 6 sierpnia 1919 r.). W 1998 roku pomnik ten został wzbogacony o dwa głazy upamiętniające: dawnych obrońców Polski i Gdańska, obrońców Ojczyzny, którzy polegli lub zostali zamordowani, ale ich miejsca pochówku nie są znane lub nie istnieją.
Dysponent: Porozumienie Niepodległościowych Związków Kombatanckich z siedzibą w Gdańsku, ul. Wały Piastowskie 24, 80-855 Gdańsk.
Kontakt: Władysław Dobrowolski tel. (58) 30-84-440.
Kwatera Wojskowa (do chowania zmarłych żołnierzy Wojska Polskiego)
Z kwaterą tą sąsiaduje kwatera 5/X – całkowicie zapełniona grobami, współczesna kwatera wojskowa, na której w latach 1995–2005 chowano zmarłych zawodowych wojskowych żołnierzy Wojska Polskiego z Garnizonu Gdańsk.
Dysponent: Dowódca Garnizonu Gdańsk tel. 261 213 403 sekr. 261 213 403 email:17tol@17tol-gdansk.com
Kwatera Wojenna Żołnierzy Niemieckich (Kwatera Żołnierzy Niemieckich poległych II Wojnie Światowej
Na historycznej kwaterze IX cmentarza utworzono w latach 1999–2000 (otwarta 21.08.2000 r.) kwaterę grzebalną żołnierzy niemieckich poległych w czasie II Wojny Światowej. Na kwaterę tą ekshumowane są z miejsc odnalezienia i polowych cmentarzy w północnej Polsce szczątki żołnierzy niemieckich, którzy zginęli w latach 1939–1945. Pierwsza, większa dokonana na tą kwaterę ekshumacja dotyczyła szczątków żołnierzy niemieckich pochowanych w kwietniu 1945 roku na Wyspie Sobieszowskiej. Od powstania kwatery do końca 2008 roku złożono na niej szczątki 366 żołnierzy niemieckich ekshumowanych z cmentarzy polowych położonych w następujących miejscowościach Pomorza: Chwaszczyno, Czarna Woda, Gdynia-Chylonia, Gdynia-Wiczlino, Sopot, Gdańsk-Sobieszewo, Gdańsk-Wisłoujście, Kmiecin, Płociczno, Rębielcz. W obrębie kwatery znajduje się granitowy pomnik upamiętniający z napisem w językach niemieckim i polskim - „TU SPOCZYWAJĄ ŻOŁNIERZE NIEMIECCY WOJNY 1939–1945 – DLA ICH UPAMIĘTNIENIA ORAZ OFIAR WSZYSTKICH WOJEN” oraz na obrzeżu od strony historycznego Pomnika Policjantów Gdańskich głaz upamiętniający osoby cywilne pochodzenia niemieckiego pochowane na zlikwidowanych cmentarzach gdańskich.
Dysponent: Fundacja „Pamięć”, z siedzibą przy ul. Miedzianej 3a/2 00-814 Warszawa, tel. +48 022 654 21 61, działająca na rzecz Niemieckiego Narodowego Związku Opieki nad Grobami Ofiar Wojennych w Kassel i Związku Mniejszości Niemieckiej w Gdańsku, ul Waryńskiego 36, 80-433 Gdańsk, tel . +48 0 58 341 14 27.
Kwatera Żołnierzy Niemieckich z okresu I Wojny Światowej 1914–1918
Historyczna kwatera żołnierzy pruskich z okresu wojny prusko-francuskiej w 1870 roku, położona w górnej, historycznej części cmentarza (w południowo-wschodnim rogu cmentarza), od strony ulic Dąbrowskiego i Kolonia Jordana. Na kwaterze tej chowani byli zabici i zmarli od ran żołnierze pruscy oraz zmarli jeńcy wojenni różnych narodowości. W jej obrębie znajduje się grób z żeliwnym krzyżem gen. Erdmanna von Belden z 1856 roku.
Pierwotnie groby żołnierskie usytuowane były rzędami, jako groby ziemne, uformowane w obrysie kostką kamienną, starsze z nich posiadały pomnik ze sztucznego kamienia w formie ściętego pnia drzewa z tablicą, późniejsze opatrzone były drewnianymi krzyżami na których umieszczone były emaliowane tabliczki zawierające dane zmarłych i daty ich śmierci. Po przejęciu kwatery przez Fundację „Pamięć”, całość kwatery została uporządkowana. Stworzono nowy wystrój kwatery, w formie pola trawnikowego z grupami symbolicznych, granitowych krzyży, zachowując jednocześnie kilka historycznych nagrobków, pochowanych tam wyższych rangą wojskowych pruskich.
Dysponent: Fundacja „ Pamięć” z siedzibą przy ul. Miedzianej 3a/2 00-814 Warszawa, tel.+48 022 654 21 61, działająca na rzecz Niemieckiego Narodowego Związku Opieki nad Grobami Ofiar Wojennych w Kassel .
Marynarze z „Magdaburga"
Wymieniając groby wojskowe na Cmentarzu Garnizonowym, nie sposób pominąć istniejącego nadal w pierwotnej formie historycznego grobu z okresu I Wojny Światowej, 15 marynarzy niemieckich z krążownika „Magdeburg”, który zatonął 26.08.1914 roku od wybuchu miny morskiej w Zatoce Ryskiej. W przededniu II Wojny Światowej, pod pretekstem złożenia hołdu marynarzom z tego okrętu wszedł 25.08.1939 roku do Portu Gdańskiego pancernik „Schlezwig-Holstein”, ostrzeliwujący 1 września 1939 roku polską Wojskową Składnicę Tranzytową na Westerplatte.
fot. Dominik Paszliński / www.gdansk.pl
|
fot. Dominik Paszliński / www.gdansk.pl
|
Cmentarz Garnizonowy, ul. Dąbrowskiego 2. Telefon: 609 690 739.
Zarządca: Zarząd Dróg i Zieleni w Gdańsku z siedzibą przy ul. Partyzantów 36, 80-254 Gdańsk. Telefon: 58 341 20 41.
Sprawy administracji oraz obsługę usług cmentarnych i pogrzebowych prowadzi Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe „Zieleń” Sp. z o.o. przy ul. Partyzantów 76, 80-254 Gdańsk. Telefon: 58 341 20 71.
za GZDiZ
